De vette grijns van Wim Deetman
Het lijkt contradictoir wat het CDA-bestuur wil doen: eenoud-minister en oud-burgemeester van de jaren 80 en 90 vragen voorde sprong naar de 21e eeuw. Een nogal verlate sprong bovendien,zoals de zeer kritische commissie Frissen het CDA in een spiegelvoorhield. Zou een ‘mastodont’ als Deetman wel de man zijn om zo’nclub naar de toekomst te laten bewegen?
Revolutionaire openheid
In die opdracht zou de bestuurder met de oer-Haagse tongval weleens kunnen verrassen. Hij heeft de voorbije jaren op allerleiterreinen de leiding gehad over cruciale toekomstthema’s eninitiatieven. Zo trekt hij voor de provincie Limburg een grootproject ten aanzien van de doordenking van de gevolgen van dedemografische omslag naar bevolkingskrimp in deze regio.
De wereldwijde positionering van Den Haag als ‘3e UNO-stad’ enknooppunt van ‘Vrede en Recht’ met VN-tribunalen, InternationaalStrafhof, denktanks rond zulke thema’s en de daarmee verbondenHaagse campus van de Leidse universiteit is ook het werk vanDeetman. Zo maakte hij de ambtenarenstad pur sang ook eenvitaal multicultureel centrum met een internationale uitstraling ophet hoogste bestuurlijke niveau.
Wat weinigen weten is hoe zeer hij zelf betrokken was bij hetpromoten van Den Haag als ICT-stad. Daarin te investeren, metoog tevens op de gemeentelijke dienstverlening en dergelijke, waseen stevig accent in zijn beleid als burgemeester. Sommigenvermoedden ook zijn persoonlijke voorliefde voorallerlei slimme gadgets als een opvallende drijfveer daarvoor. Enwat betreft bijna ondenkbare doorbraken zwijgen we maar over derevolutionaire openheid die de protestant Deetman in RK-kringafdwingt dezer dagen.
Als minister heeft Deetman op vernieuwende thema´s en actiepuntenook veel tot stand gebracht in de kabinetten Van Agt III, Lubbers Ien Lubbers II. Zijn image als ´kampioen bezuiniger´ heeftde werkelijkheid van ´kampioen wetgever´ en innovator lang in deweg gezeten. Inmiddels beseft men in brede kring dat Deetman in dejaren 80 juist ook via zijn ´ombuigingen´ innovaties lietdoorbreken waar HO en R&D toen erg aan toe waren en nu nog vanprofiteren. Het was destijds ´do or die´.
Een slag anders
Mooi voorbeeld daarvan is SURF. De universiteiten wenstennatuurlijk elk voor zich een geheel nieuwe, zelfstandigeIT-infrastructuur, toen begin jaren 80 zoiets onmisbaar bleek teworden voor topinstellingen in de kennissector. De rekeningdaarvoor was voor de gemeenschap, dat was duidelijk. Deetman zagdat “toch een slag anders.” Hij voelde weinig voor publiekgefinancieerd particularisme, terwijl zowel de enorme kosten als destructuur van het gebruik van de IT juist een integraal geheel vanvoorzieningen op dit gebied voor het HO essentieel lekente maken.
De ‘Universitaire Rekencentra Federatie’ kwam tot stand en deinvestering in IT kon zo gedaan worden. Tot vandaag de dag isNederland hierdoor leidend in de wereld en benijd om SURF en devisionaire aanpak daarachter, zoals bijvoorbeeld telecomgoeroeprof. Jaap van Till
Interessant is ook de Werdegang van het HBO, waar nutweederde van de studenten hun weg naar de professies van dekenniseconomie vindt. Bij Deetmans aantreden als bewindsman in 1981kende Nederland naast de huidige universiteiten vele honderdenhogescholen, die de facto nog onder de detailsturing van de Wet ophet Voortgezet Onderwijs vielen. De minister van O&W stelde viazijn ambtelijk apparaat nog de lessentabellen vast voor elkeopleiding van elke hogeschool gedurende elk studiejaar van elkestudent. Professionele input uit het veld, innovatie en interactiemet de beroepspraktijk waren daarin volstrekt secundair.
Na Deetmans ministerschap was een revolutie geslaagd.Gelijkberechtigd aan de universiteiten waren zo’n 70HBO-instellingen gegroeid uit regionale en inhoudelijkesamenwerkingsverbanden en profielen, ver voor ‘Veerman’ dus al.Zelfs in de kunsten lukte het dit te realiseren, zoals ArtEZ-chefWillem Hillenius onlangs kleurrijk vertelde opScienceGuide.
Diens analyse van Deetmans beleid was helder: “Er is nuaanzienlijk meer samenhang dan in het verleden ooit het geval was.De verhalen over de huidige situatie moet je flink relativeren alsje naar de feiten kijkt. Dat moet je ook met verhalen over fusiesin het HBO, trouwens. Doen alsof alle kwaad in de wereld van hetonderwijs de schuld is van fusies. Toe nou. Stel je voor dat we nunog met meer dan 500 hogeschooltjes mensen moesten opleiden, of datelke gemeente zijn eigen conservatorium beheerde…… Dat kan hoor,maar hou dan verder op na te denken over kwaliteit of focus bijselectie van talent.”
20 jaar vechten voor verworven recht
In de kern was Deetmans HO-beleid het volgende: ‘U kunt kiezen.Óf u accepteert draconische bezuinigingen vanwege hetdramatische tekort van de overheid en de diepe recessie (-12% in1982-83, -7% in 1986), óf u buigt met mij mee om door zelffusie- en concentratieprocessen in gang te zetten, gericht opsterkere kwaliteit en krachtiger HO-eenheden.’ Dan kregen deuniversiteiten en hogescholen zelfs extra stimuleringsmiddelen omhun proces en product een upgrading te geven op weg naardie nieuwe eenheden van HO-aanbod.
Wie niet wilde hoefde niet. Identiteit en profiel bleven decruciale afweging. Zo bleven zowel de Rietveld Academie als deGereformeerde Pabo volledig zichzelf en kwalitatief toonaangevendin hun sector. Deetman hielp zelfs een kleine, nieuwe universiteitoprichten en sprak bij de opening ervan, enkele dagen voor zijnoverstap in 1989 van O&W naar de voorzittersstoel van de TweedeKamer. Het betrof de Universiteit voor de Humanistiek in Utrecht.Pluriformiteit en verscheidenheid in visies waren altijdwezenlijker dan topdown maakbaarheidsdenken en beleid.
Het in Europa nog steeds toonaangevende beleidsconcept van’autonomie en kwaliteit’ voor het HO is in 1985 door Deetmanin de HOAK-nota voor het eerst vastgelegd alsbeleidsvisie, scherp en to the point geformuleerd door zijn DGRoel in’t Veld. Ook het concept van een studiebeurs voor elkestudent als jong-volwassen burger die investeert in haar toekomstis door Deetman gerealiseerd, evenals de OV-kaartom milieusparende mobiliteit door jongeren tebevorderen.
De LSVb en linkse partijen bestreden hem daar vurig over. Nadienputte men zich uit, nu al ruim 20 jaar, om dit verworven recht nietverder te laten uitkleden door elke opeen volgende minister nade zo beschimpte Deetman. Een serieus alternatiefconcept hiervoor is overigens nog niet gepresenteerd sinds1986. Ook Rutte-1 kreeg het idee van een sociaal leenstelselniet van de grond en Deetmans scherpe
Innoveren gaat van ‘au’
Op R&D terrein zijn vergelijkbare toekomstgerichte visiesen innovaties te noteren uit Deetmans koker: devoorwaardelijke financiering die onderzoekers 5 jaar langstructurele bescherming bood; expansie van samenwerking metAzië, met name China, India en Indonesië; meer astronomie enruimtevaart op Europees niveau; IT als cruciaal agendapunt voor delange termijn en de start met grootscheeps Aids-onderzoek.
Zo’n conduitestaat mag velen verrassen, maar zij biedt het CDA alspartij in nood wel toekomstperspectief. Als die partij datnog zou willen, als zij na 9 juni en de zwarenederlaag daar nog open voor zou staan. Innoveren gaatnamelijk vaak van ‘au’. Want Deetman is als de nieuweCDA-aanvoerder en -innovator voor Rutte-1 niet probleemloos. En dusspannend.
De Haagse burgervader Deetman maakte in de gemeenteraad kortemetten met de PVV- en LPF-varianten die daar luidruchtig aanwezigwaren. De Kamervoorzitter Deetman deed hetzelfde met Janmaaten zijn afsplitsingen. Een brievenbusplassende stalker of eenfictieve schooldirecteur hadden onder voorzitter Deetman nietzomaar Kamerlid kunnen blijven, dat weet men aan hetBinnenhof maar al te goed. De gedoogcoalitie zal dan ook welenige spanning gaan voelen, zelfs als Deetman zich bestuurlijkterughoudend zou willen opstellen.
Voor het kennisbeleid is de terugkeer van Deetman op de voorsteplank van het toneel zeker zo spannend. Zijn normen stelt hij hoog.Voor bewindslieden en hun visie en daden, maar ook voorhooggeplaatsten in HO-bestuursposities. Als deze de HOAK niet waardblijken, zal ook Deetman niet aarzelen om ingrepen vanuit OCWvoluit te steunen. Mits deze helder zijn, tijdelijk en de betrokkenhogeschool of universiteit uitzicht bieden naenige maanden bestuurlijk haar autonomie voluit te kunnenwaarmaken. “Verantwoordelijkheid” is bij hem geen leeg begrip.Hij is geen liberaal.
Alles is vergeten en vergeven
De onverwachte terugkeer van ‘de stoomwals’, ‘het blok beton’ en’mijn meest massieve minister’ kan ook reden tot enige vrolijkheidzijn. Het kan verkeren, zo blijkt maar weer.
Niet lang na Deetmans vertrek als minister was hij spreker op eenfeestje voor een afscheid van een O&W-topman in Den Haag. Datwerd wat vertraagd door een massale studentendemonstratie tegen hetbeleid van Jo Ritzen die het verkeer lamlegde. De LSVb’ ers, AKKU’ers en ASVA’ ers zongen in een lange optocht over de LangeVijverberg en het Toernooiveld naar het Binnenhof bijduizenden het lied ” Deetman, Deetman, Deetman, Kom terug! Alles isvergeten en vergeven.”
Gevraagd door zijn disgenoten wat hij van deze hartelijke buigingvoor zijn reputatie van hard maar fair bestuurder vond, zeiDeetman: “Ik zeg niks. Helemaal niks!” Maar een vette grijnsdie hij manmoedig onderdrukte, won het uiteindelijk toch van derest van zijn mondspieren.
