You spread your butter thin
Profesor David Harel van het Weizmann Institute of Science inRehovot, Israel kreeg in dit kader een eredoctoraat voor zijnunieke bijdragen aan de wetenschap die ten grondslag ligt aan elkepc, smartphone en gadget die wij zo volstrekt vanzelfsprekendvinden. Zo is hij onder meer de bedenker van de computertaalStatecharts.
Bij zijn bezoek aan Eindhoven vertelde hij ScienceGuidedat hij het een geweldige eer vindt zo’n eredoctoraat te ontvangenvan de universiteit van Edsger Dijkstra. “Zijn werk hier aan dezeuniversiteit is van zeer grote betekenis voor de geschiedenis vande computerwetenschap. Het is nog belangrijker in mijn ogen dan hetwerk dat hij deed toen hij in Texas onderzoek deed. Hij is veelmeer dan ik een echte pionier, iemand die ik zeer bewonder.Dijkstra was bijna zelf een Alan Turing wat dat betreft, een zeeruitdagend wetenschaper.”
David Harel is daarom eerlijk gezegd een beetje verbaasd over debescheidenheid van de TUe en Nederland op dit terrein. “Waarommaakt de universiteit niet veel meer bekend dat hier in Eindhoveneen groot geleerde als Edsger Dijkstra zijn sporen heeft verdiend?Hij is een groot inspirator en dat mag je best uitdagen. Stanfordbijvoorbeeld doet zoiets nadrukkelijk wel met een geleerde als JohnMcCarthy.”
Wel heel veel eer
Een eredoctoraat ontvangen in het jaar van de herdenking vanAlan Turing die in 1912 werd geboren vindt Harel ten diepste gewoonte veel eer. “Ik was zowel gevleid als erg in verlegenheid toen ikzag dat het symposium ‘Van Turing naar Harel: pioniers van deinformatica’ ging heten en ik een geestverwant van Alan Turingwordt genoemd. Dat is wel heel veel eer. Ik heb nog geprobeerd dietitel wat af te zwakken, maar dat kon niet meer.”
Op de vraag waarom hij zo in verlegenheid was barst Harel meteenlos: “Alan Turing was veel meer dan ‘a great scientist’! Wij zijnals wetenschappers nog zeker dertig jaar bezig om het wezenvan zijn denken en zijn werk te leren begrijpen. En dat van eenjonge onderzoeker uit de jaren dertig en veertig die helaas alin het begin van de jaren vijftig stierf. De naam Alan Turing zalde geschiedenis in gaan in het rijtje van de allergrootsten, naastGalileo, Einstein en Darwin. In zekere zin is hij nog wel eengrotere wetenschapper geweest dan zij.”
Met een glimlach vertelt Harel dat Turing geen klassiekenatuurwetenschapper was. Dat is ook de reden dat voor hem en zijnnavolgers geen Nobel Prijs beschikbaar kon komen. “Voor ons vak isdat er gewoon niet. Nu is als alternatief daarvoor de ‘TuringAward’ ingesteld, die bijvoorbeeld Edsger Dijkstra heeft gewonnen.Dat is een onderscheiding van even groot gewicht als de Nobel Prijsook al ziet niet iedereen het belang daarvan.”
Schandelijke ondankbaarheid
Met veel emotie herinnert David Harel aan het leven en het lotvan Alan Turing. De briljante jonge geleerde bedacht volledigtheoretisch hoe een machine zou kunnen bestaan die elkerekenexercitie kon volbrengen. Vervolgens deed hij pogingen om eenmodel van zo’n machine feitelijk te ontwerpen en te bouwen. Met deeerste typen daarvan kon hij een historische prestatie leveren.
Turings machine was de basis voor het beroemde ‘Enigma-geheim’uit de Tweede Wereldoorlog. Met zijn rekenwerk konden de Britten decodes van de Nazi oorlogsmachine breken en mede daardoor kondenWinston Churchill en zijn volk alleen standhouden. Dit geheim isook decennia na 1945 nooit naar buiten gekomen.
De westerse bondgenoten hebben de jonge computergeleerde nieterg gul bedankt voor zijn onmisbare bijdragen aan de overwinning.”What happened to Alan Turing is outrageous. The ingratitude ofBritish society is shameful.” In het begin van de jaren vijftigheeft Turing zelfmoord gepleegd, omdat hij als homoseksueel geenleven had. “Het is verschrikkelijk dat een wetenschapper als hij zovervolgd werd. Het doet denken aan wat Galileo overkwam.”
“Het ‘Turing Year 2012’ is maar een bescheiden gebaar om goed temaken wat deze man overkwam. De wereld van de wetenschap eert hemnu overal, ook in mijn land Israël. Dit jaar komen van mijn handdrie verschillende boeken uit, dat heb ik bewust zo gewild.”
Het zat allemaal in zijn hoofd
Het wezen van de betekenis van Alan Turings bijdrage aan dewetenschap formuleert Harel in één zin. “It is the final touch inthe understanding of what can and cannot be computed.” Turing kwammet het inzicht dat alle computertalen en methoden altijdequivalent zijn in wat zij kunnen. “Alles wat de grootste, meestcomplexe supercomputer op aarde kan, dat kan jouw laptopje inprincipe ook.”
“Dat was een buitengewoon radicaal inzicht. De uitzonderlijkerobuustheid van dit inzicht legt de basis aan alles wat wij nu metcomputers en dergelijke aan rekenwerk doen. Alan Turing zag dit alin 1936, toen er nog nooit een computer was gebouwd. Het zatallemaal in zijn hoofd.”
Het geniale idee was dat de computer in Turings hoofd meteenuniverseel werkte. “En dus kon hij op die basis machines ontwerpendie alle denkbare rekenexercities zouden kunnen doen. Die werdenook meteen de ‘Turing-machines’ genoemd. John von Neumann heeftdaar vervolgens de eerste ‘echte’ computers van gemaakt.”
Harel wijst daarom op een uitzonderlijk fenomeen. “Zelfs als westraks de quantumcomputer kunnen bouwen dan nog zou deze nietanders zijn dan die universele opzet uit het hoofd van Alan Turing.Zo’n quantumcomputer zou alleen ongelooflijk veel sneller zijn. Diegrotere snelheid is natuurlijk een revolutionair idee, maaruiteindelijk van een secundaire orde ten opzichte van de kernideevan Turing.”
Dat met de vondst van het Delftse team rond Leo
Patronen in de biologie
Stel nu dat Alan Turing een gelukkiger leven had kunnen leidenen een bejaarde professor in zijn vak was geworden, wat denkt DavidHarel over de ontwikkeling van diens denken en wetenschappelijkwerken? Als hij tot in de tachtig had geleefddan had Turing tot in de jaren 90 van de 20ste eeuw kunnenbijdragen aan de revoluties in de wetenschap.
“Hij had ongetwijfeld veel meer gedaan aan de ontwikkeling vande biologie. Aan het eind van zijn leven was hij al erg bezig methet mathematisch analyseren van biologische patronen. Ik denk datwe dan vandaag misschien wel 20 jaar verder waren met deontwikkeling op dit gebied dan we nu zijn.” Harel zelf is even zeerbegrepen door de biologische toepassingskanten van computersciences. “Het analyseren van groeipatronen in de biologie is eenenorm veld. Denkt u maar eens aan het ontstaan van tumoren of dewerking van de alvleesklier.”
De Israëlische geleerde geeft in dat verband een nadrukkelijkpersoonlijke toekomstverwachting en zegt: “Computer sciences willbecome central to all sciences of the 21st century. As important asthe role of mathematics and physics in the 20th century.” Hijvoorspelt dat binnen 15 jaar een bioloog net zo veel zou weten vancomputer sciences als een computer scientist zelf. De doordataverwerkingen en rekenmechanismen veranderde biochemie zal opdeze manier het centrale wetenschappelijke gebeuren worden van dezeeeuw, zo stelt hij met nadruk.
Deze verwachting maakt nu al nieuwsgierig naar het volgendeTuring Jaar, 2112. Wat zal dan het gezicht van de wetenschap zijn?Hoe ziet de technologie van straks eruit? Harel begint met eencitaat. “U weet er is een grote Joodse wijsheid die zegt ‘De gaveder profetie is gegeven aan dwazen’.”
“Ik ga dus geen voorspellingen doen, maar er is wel iets waar ikerg op hoop. U moet eerst even met mij naar dit filmpje gaankijken.”
“Wat u ziet, is hoe de embryo van een worm van 2 cellen groeitnaar een bijna volledig diertje vlak voor de geboorte. Dit is nogmaar het begin. Binnen enkele jaren kunnen we in veel groter detailhet hele patroon van de groei van die cellen en dat wezen in eenmodel simuleren. Dan kunnen wij daarna wijzigingen aanbrengen indat groeipatroon en eigenschappen, DNA en dergelijke,veranderen.”
Wat begint met een klein model van een wezen als zo’n worm zouHarel willen zien ontwikkelen naar een compleet full-sizerealistisch en bewerkbaar model van een menselijk wezen. Dit kanalleen via zeer complexe “deep computer science methods”. Harel wilop deze manier zowel het opsporen als het voorkomen en genezen vanziekten met behulp van virtuele organismen mogelijk gaan maken.
Netanyahu als Nobel winnaar
Naast de visionair Harel in de wetenschap is er de idealistHarel in de wereldpolitiek. In Israël is hij een van de meestvooraanstaande intellectuelen die onophoudelijk pleit voor eenvrede met de buren. “Vrede kan alleen als je alle twee eenovereenkomst wilt sluiten. Ik steek tegenwoordig zo’n 20% vanmijn tijd in het beïnvloeden van ons denken over het vredesproces.Daar heb je vaak heel andere talenten voor nodig dan in hetlaboratorium. Boven alles ‘a thick skin’. Want als je alswetenschapper met feiten en argumenten wilt komen dan klinkt hetgauw het verwijt dat je een wereldvreemde intellectueel bent.”
“Ik heb met collega’s geprobeerd de vooronderstellingen teontnuchteren die onder het conflict met de Palestijnen zitten. Wehebben een poll laten houden met de vraag waar de Israeli en dePalestijnen het meest voor vrezen bij de ander. U weet wel: ‘Zijwillen ons allemaal de zee in drijven’ en ‘Zij willen ons allemaaluit ons land gooien naar Jordanië’. Toen hebben we gevraagd of deburgers een vredesovereenkomst zouden durven doorzetten als zijervan overtuigd waren gemaakt, dat die vrees ongegrond is. 83% vande Israëli zei ‘Ja’.
Van de rechtse aanhang van Premier Netanyahu zei maar liefst 76%’Ja’. Wat wij dus moeten doen aan beide kanten van de grens is devrees wegnemen. Daar kan de rest van de wereld, Europa, PresidentObama en veel anderen bij helpen. Daar is ook druk op beidepartijen voor nodig.”
Het in stand houden van die vrees vindt Harel dan ook het ergstedat zijn land bedreigt. Hij laat merken dat hij weet dat in deNederlandse politiek mensen zich de grote vrienden van Israëlnoemen en pleiten voor het verjagen van de Palestijnen naarJordanië, omdat dit tenslotte al een Palestijnse staat zou zijn.”Zulke vrienden van Israël zijn niet mijn vrienden. Ik vind ze ookgeen vrienden van Israël omdat zij met die gedachte niet de vredetussen twee volkeren en het vinden van een goede oplossing dienen,maar de angst overeind houden.”
Met de nodige ironie vertelt Harel over een recent artikel vanzijn hand waar hij een hoop commotie mee veroorzaakte. Het gingover de Nobel Prijs die een collega had gewonnen en de vraag wie devolgende Israëlische geleerde zou zijn die in Stockholm zou wordenonderscheiden. Harel wees er in dat stuk nog maar eens op dat hijen zijn vakgenoten er sowieso nooit een zouden krijgen, net zoalsAlan Turing.
“Ik schreef toen dat ik wel wist wie een hele grote kans maaktede volgende Nobelprijs winnaar uit Israel te zijn. Daarvoor hoefdehij maar een ding te doen: ‘Be bold!’ Het is mijn gebed dat dievolgende winnaar Benjamin Netanyahu is. Hij zal hem ook krijgen,als hij doet wat hij moet doen – zoals De Gaulle, zoals Churchilldat deden – en dat is een gewaagde, moedige stap zetten. Ik moetpolitiek weinig van Netanyahu hebben maar de dag dat hij zo dieNobel Prijs wint, zal ik hem prijzen als een held.”
Lekker onverantwoordelijk zijn
De wetenschapper heeft voor zijn wereld een groteverantwoordelijkheid. Vanuit dat besef werkt en leeft David Harel.Maar een van de dingen waarin Alan Turing hem tot de dag vanvandaag net zo goed inspireert is af en toe het omgekeerdedurven. Zo kan Harel vurig vertellen over experimenten om dereukzin technologisch te kopiëren, want bij vakantiefoto’s enfilmpjes zouden wij toch eigenlijk ook de geur van zo’nspecerijenmarkt in de Provence meteen moeten kunnen ruiken. “Ikweet het, dit zegt veel over mijn neiging tot een ‘irresponsiblespreading of interests’.”
“Ik krijg dan ook wel eens het verwijt ‘You spread your butterthin.’ Dat moet dan maar. Ik doe zoiets net als Alan Turing datdeed. Natuurlijk zou ik met mijn wetenschappelijk werk me moetenconcentreren op één groot ding, maar ik ben bang dat ik me dan doodverveel.”
