Wetenschap geen dienstmaagd
Ingrid Robeyns en Peter-Paul Verbeek van de DJA schrijven in eenreactie op Wientjes’ analyse die op ScienceGuide werdgepubliceerd het volgende:
‘De Nederlandse wetenschap bevindt zich steeds meer in de greepvan een economische benadering: kennis moet worden ontwikkeld om deeconomie te versterken. We zijn het normaal gaan vinden datwetenschap voortdurend in één adem wordt genoemd met innovatie. Zonormaal zelfs dat Bernard Wientjes, voorzitter van VNO/NCW, onlangsdoor ScienceGuide liet
Sterren en Hellas
Wientjes negeert daarbij dat veel wetenschappelijk onderzoekontzettend waardevol is, maar niet -economisch- nuttig op kortetermijn. Daar kan EL&I dus niets mee. Of gaan we EL&I latenbeslissen of we in onze samenleving onderzoek willen doen naarantieke geschiedenis, ecosystemen, het sterrenstelsel, of morelefilosofie?
Het is evident dat het in het belang van VNO/NCW is om hetwetenschapsbeleid onder te brengen bij EL&I. Maar waarom zou debijdrage van wetenschap aan innovatie zo’n enorme prioriteit moetenkrijgen? De sociale sector, die veel samenwerkt met wetenschappersom maatschappelijke problemen op te lossen, zou misschien welwetenschapsbeleid bij het Ministerie van Sociale Zaken enWerkgelegenheid willen zien. En milieuorganisaties zien vast weliets in een fusie van wetenschapsbeleid met Infrastructuur enMilieu.
Het is veelzeggend dat alleen VNO/NCW voorstelt om zich hetwetenschapsbeleid volledig toe te eigenen. De maatschappelijkebetekenis van wetenschap reikt zoveel verder dan de economie.Wetenschap helpt ons om onszelf en de wereld om ons heen beter tebegrijpen. De wetenschappelijke manier van denken, met haaronderzoekende houding en zelfkritiek, speelt een centrale rol in devorming van jonge mensen. Wetenschap draagt bij aan welzijn engezondheid, aan de kwaliteit van politieke besluitvorming, aan hetbehoud van cultureel erfgoed.
Vormen van waarde
Al deze vormen van waarde kan de wetenschap alleen maarrealiseren als ze zich vrij kan blijven ontwikkelen. Onderzoek doenis onvoorspelbaar, resultaten laten zich niet afdwingen, entoepasbaarheid is niet vanzelfsprekend. Om recht te doen aan dezeeigen aard van de wetenschap is het van groot belang dat ze in eenministerie is ondergebracht dat zich primair bekommert om dewetenschap zelf, en de toepassingen laat financieren uit anderebudgetten, die daarvoor bedoeld zijn. Bovendien zijn onderzoek enonderwijs onlosmakelijk verbonden. Wetenschapsbeleid hoort daaromthuis bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap(OCW).
Wientjes vindt ook dat universiteiten meer beloond zouden moetenworden voor promoties in de gebieden van de topsectoren die ditkabinet heeft ingesteld om wetenschap en bedrijfsleven beter telaten samenwerken – en die hij ten onrechte geheel laat samenvallen met de bèta-wetenschappen. Dit voorstel laat pijnlijk zienhoe beperkt de instrumenteel-economische zienswijze is. De alfa- engamma-wetenschappen hebben maatschappelijk immers minstens zoveelwaarde als de bèta-wetenschappen. De problemen van demulticulturele samenleving, terrorismebestrijding, en een beterbegrip van onze geschiedenis, bijvoorbeeld, zitten niet in detopsectoren maar vergen wel wetenschappelijk onderzoek.
Kannibalisering
De grote denkfout achter de instrumenteel-economische visie isdat ze alleen maar economische waarde erkent, en daardoor de anderewaarden van de wetenschap verdrukt. De eerste gevolgen van hettopsectorenbeleid laten dat al zien. Omdat het topsectorenbeleidniet alleen wordt gefinancierd uit het innovatiebudget maar ook uithet wetenschapsbudget, blijft er aanmerkelijk minder financieringover voor fundamenteel onderzoek, zeker voor disciplines die buitende topsectoren vallen. Zoals Robbert Dijkgraaf het uitdrukte: “hetinnovatiebeleid kannibaliseert het wetenschapsbeleid.”
De wetenschap kent een veel rijker palet aan waarden. Ze kan ookbijdragen aan oplossingen voor grote maatschappelijke uitdagingenzoals klimaatverandering, de verzuring van de oceanen, religieuzeen etnische conflicten, demografische ontwikkelingen en de armoedewaarin 2 miljard mensen leven. Daarnaast voorzien de academischedisciplines die zich buigen over zingeving, duiding en moraliteitin een duidelijke maatschappelijke behoefte.
Reductie tot dienstmaagd
De brede visie op wetenschap die wij ons wensen laat ruimte vooral deze vormen van maatschappelijke waarde. En zeker ook voor dewaarde van wetenschap op zichzelf: de zoektocht naar nieuwefundamentele kennis, waarvan we niet weten of die ons ooitiets zal opleveren, maar die ons wel helpt om onszelf en hetuniversum beter te begrijpen.
De brede visie op wetenschap die wij ons wensen reduceertwetenschappers niet tot innovatiemachines en dienstmaagden vanbedrijven. Ze behandelt hen als vakmensen, die worden gedreven doorhun persoonlijke integriteit, een gedisciplineerde zoektocht naarinzicht en waarheid, en het streven om als wetenschapper eenbijdrage te leveren aan een betere wereld. Eén van de vormen vandie bijdrage is economisch – maar er zijn er veel meer.
De brede visie op wetenschap die wij ons wensen, spreektwetenschappers aan op hun verantwoordelijkheid, en verwacht dat zezich ook inspannen voor het aanpakken van maatschappelijkeproblemen en het verbeteren van onze welvaart en ons welzijn. Eénmanier om dat te doen is samenwerking met bedrijven. Maar als hetde enige manier wordt, gaat de Nederlandse wetenschap een somberetoekomst tegemoet. En ironisch genoeg zal dan op de langere termijnde Nederlandse innovatie hetzelfde lot beschoren zijn.
