Commissie Samson negeerde Hogeschool Leiden

Nieuws | de redactie

8 oktober 2012 | Misbruik in residentiële jeugdzorg is uitzonderlijk en niet systematisch, zoals de commissie Samson suggereert. Dit zegt Dr. Van der Helm van de Hogeschool Leiden op basis van jarenlang onderzoek.

Maandag 8 oktober heeft de commissie-Samson haareindrapport ‘omringd door zorg, toch niet veilig’  gepresenteerd. Hetrapport stelt dat kinderen niet veilig zijn voor seksueel misbruikin residentiële jeugdzorginstellingen.

Een omvangrijk onderzoek in de residentiële jeugdzorg over deperiode 2009-2012 van het Expertise Centrum Jeugd van Hogeschool Leiden,onder leiding van Dr. Van der Helm, wijst echter uit dat er geensprake is van systematisch misbruik en dat het meer lijkt te gaanom incidentele gevallen.

Van der Helm benadrukt dat jeugdzorginstellingen in de regeladequaat reageren wanneer er sprake lijkt te zijn van misbruik endat tegenwoordig in voorkomende gevallen de politie wordtingeschakeld.

Interviews, geen enquêtes

Dr. G.H.P. van der Helm heeft de afgelopen vijf jaaronderzoek verricht naar residentiële jeugdzorg vanuit het ExpertiseCentrum Jeugd van Hogeschool Leiden. In dit onderzoek worden iederjaar grote groepen meisjes en jongenstussen de 12 en 18 jaar die inde instellingen verblijven meerdere malen tijdens hun verblijfgeïnterviewd. Daarnaast vullen jongeren en medewerkersvragenlijstenin. Dat verschilt van het onderzoek van de commissie Samson, dieeen schriftelijke enquête stuurde naar jongeren die ooit in eeninstelling verbleven.

Hoewel het onderzoek van Hogeschool Leiden nog niet is afgerond,kunnen de resultaten van het rapport van de commissie-Samsongenuanceerd worden op basis van de gegevens uit de databases:”Hoewel ieder geval van misbruik er één te veel is, constateren wijdat het in de residentiële jeugdzorg van nu vaak gaat omincidentele gevallen, waarbij met name bij open instellingenmisbruik van buiten een grotere rol speelt dan binnen deinstellingen zelf.”

“Loverboys, bijvoorbeeld, weten dat meisjes in de openresidentiele jeugdzorg kwetsbaar zijn en ze staan soms om de hoekop hen te wachten”, aldus van der Helm. Het ministerie van VWS isalert en heeft ondanks nog een expertmeeting georganiseerd rond hetthema loverboys.

Maatregelen reeds genomen

Ook de conclusie van Samson dat het samen plaatsen vanjongens en meisjes een groot risico op seksueel misbruik oplevert,ziet van der Helm niet terug zijn onderzoek. Sinds een aantal jarenzijn medewerkers zich meer bewust van de risico’s en zijn er inveel instellingen maatregelen genomen, zoals cameratoezicht en hetplaatsen van deurverklikkers.

Een groot aantal maatregelen en aanbevelingen die Samsonvoorstelt, zijn in de praktijk al lang geïmplementeerd en ookhogescholen besteden in hun opleiding ruim aandacht aanseksespecifiek werken en vraagstukken rond afstand-nabijheid. Erzitten in het rapport veel aannames die niet met resultaten vanonderzoek kunnen worden ondersteund.

Met name in de inleiding ontbreekt wetenschappelijke distantieen is het niet altijd helder wat de commissie bedoelt met haaraanbevelingen. Wat wordt bijvoorbeeld met incident-regelreflexbedoeld? Voorbeelden van niet door feiten onderbouwde conclusiesvinden we op diverse plaatsen in het rapport. Bijvoorbeeld dat veelzaken blijven steken in goede voornemens, dat protocollen vooral debescherming van medewerkers dienen en dat een handhavingscultuurmeer leidt tot maatregelen achteraf. Geen van deze beweringen wordthardgemaakt.

Terughoudend zijn met conclusiesSamson 

Dr. G.H.P. van der Helm dringt aan op terughoudendheid bijde conclusies die zijn getrokken door de commissie-Samson op basisvan vragenlijsten en de gebruikte vragen. Zoals de commissieterecht concludeert, is het bij onderzoek naar seksueel misbruikbijzonder moeilijk om de waarheid vast te stellen en wat oorzakenen gevolgen zijn.

Meisjes en jongens in de jeugdzorg met trauma’s of ernstigprobleemgedrag vertonen vaak al op jongere leeftijd meer seksueelwervend gedrag dan hun leeftijdsgenoten zonder dergelijkeervaringen. Ook zijn ze vaak impulsiever. Het gevolg is datgrensoverschrijdend seksueel gedrag bij deze kinderen vakervoorkomt.

Je kan kinderen in de jeugdzorg dan ook niet zomaarvergelijken met thuiswonende scholieren zonder trauma’s engedragsproblemen, zoals de commissie Samson doet. Stelligeconclusies liggen daarom ook niet voor de hand, zeker wanneer hetgaat om niet-onderbouwde aannames in het rapport   ‘dat het misbruikwaarschijnlijk groter is’ dan men heeft kunnenvaststellen.

Van der Helm signaleert nog een aantal andereproblemen in het rapport:

1. Het gebruik van vragenlijsten bij onderzoek naar seksueelmisbruik is problematisch. “Ervaring van 5 jaar onderzoek leert datvragenlijsten dikwijls willekeurig of sociaal wenselijk wordeningevuld door jongeren in de jeugdzorg. Ze doen zich vaak beter ofjuist slechter voor dan ze zijn”, aldus van der Helm. Het ExpertiseCentrum Jeugd Hogeschool Leiden hanteert daarom naast vragenlijsteneen onderzoeksmethode met interviews, zodat er doorgevraagd kanworden en eventueel seksuele delicten kunnen worden nagetrokken bijde instelling. 
    
2. Het begrip seksueel misbruik lijkt te zijn opgerekt, waarbijnietaltijd is gekeken of de handelingen vrijwillig waren. Zo werdde wettelijkegrens van 18 jaar gehanteerd om te bepalen of ersprake was van seksueel misbruik. Een groot deel van hetgeconstateerde misbruik in het rapport van de commissie Samsonbetreft dan ook gewenste intimiteiten tussen jongeren vanbijvoorbeeld 17 en 18 jaar.
    
3. Veel gevallen die de commissie aandraagt, stammen uit een ververleden; inmiddels is er in de jeugdzorg veel veranderd.
    
4. In het rapport worden schattingen van misbruik gemaakt voor degehele sector op basis van slechts 18 gevallen. Tegelijkertijd ishet aantal jongeren dat niet wenste mee te doen aan het onderzoekgroot (43%). Bij meer dan de helft van de gevallen van misbruikzijn de daders onbekend. De vraag is wat dit over de uitkomstenzegt.

De commissie-Samson is op het onderzoek van Expertise CentrumJeugd Hogeschool Leiden gewezen, met het aanbod te overleggen. Decommissie heeft echter nooit gereageerd.

Het onderzoek van het Expertise Centrum Jeugd wordt dit jaarafgerond.