Dagboek uit een behekste rechtszaal
“De afgelopen 2,5 week heb ik onderzoek gedaan naar ‘customary dispute settlement’ (traditionele geschillenbeslechting). Ik heb veel mensen geïnterviewd en daarnaast ben ik elke dag naar the Otjikaoko Community Court (letterlijk: rechtbank van de gemeenschap) gegaan waar ik heb geobserveerd hoe ze zaken behandelen en waar ik van alles aan de rechters heb gevraagd. Aangezien dit op heel veel manieren anders gaat dan de rechtsspraak die wij gewend zijn, wilde ik met jullie graag een dag in the Otjikaoko Community Court delen.
Ochtend: de getuige is zoek
08:30 Samen met Mairiko, mijn vertaler, arriveren we. De secretaris is de kleine, volgepropte en warme ‘rechtszaal’ aan het afstoffen. Het is donker en warm, we ploffen neer op onze stoelen aan de zijkant van de ruimte, waar we alles goed kunnen observeren.
09:00 Een aantal rechters komen binnendruppelen. In totaal zijn er 17 rechters, waarvan 7 ‘hoofdrechters’ en 10 die een advies gevende rol spelen. Er is een vrouwelijke rechter, ze is geen hoofdrechter. Ze komen en gaan wanneer ze zelf zin hebben, wat ik niet helemaal snap, maar goed. We vragen of er zaken zijn vandaag. De een knikt, de ander schudt zijn hoofd.
09:15 Er komen wat mensen binnendruppelen die op de stoelen gaan zitten en met de rechters beginnen te kletsen. Na 20 minuten staat eentje op en gaat bij de secretaris zitten. Hij begint te praten en blijkt een getuige in een zaak te zijn. De secretaris schrijft zijn statement op. Daarna leest ze het voor en mag hij zijn vinger in de inkt dompelen voor een vingerafdruk bij wijze van handtekening. De meeste Himba’s kunnen niet schrijven.
09:45 Buiten zitten steeds meer mensen. Ze hebben klapstoeltjes meegenomen en zitten een beetje te wachten. Meer rechters komen binnen en ploffen neer op hun stoelen. Ze praten wat en beantwoorden mijn vragen. Ik vraag me af waarom al die mensen er zijn. Ze zijn hier voor een zaak, maar de getuige is kwijt. Nog maar even wachten dus.
10:30 De getuige is gevonden, maar nu is de secretaris zoek. Die is haar kindje aan het ophalen. Niemand lijkt zich druk te maken en iedereen blijft zitten en wachten. Ondertussen zijn er nog wat rechters bijgekomen, maar er zijn er ook weer wat weggegaan. Twee rechters gaan even twee flessen cola halen, want ze hebben dorst.
10:45 Iemand komt binnen om een zaak aan te geven, maar dat kan niet omdat de secretaris nog steeds zoek is. Hij praat wat met de rechters over zijn zaak en wat er volgens hem gebeurd is.
11:45 De secretaris is terug en neemt het statement van de man op die een zaak wilde aangeven. Een vingerafdruk eronder en hij mag een andere dag terugkomen. Wanneer is niet echt duidelijk. De dagen daarna zien we hem elke dag langskomen, maar de ene dag is de aanklager zoek en de andere dag is er geen secretaris.
12:00 Een vrouw komt binnen die twee jaar geleden schuldig bevonden is en had moeten betalen, maar dat niet gedaan heeft. Ze moet uitleggen waarom ze nog niet betaald heeft. De rechters besluiten dat ze elke dag om 8 uur aanwezig moet zijn tot ze betaald heeft en hebben zelf veel lol om die beslissing.
Middag: de verdachte is zoek
12:15 De verdachte is zoek, dus we kunnen nog niet beginnen. Iemand anders komt langs die een zaak heeft aangespannen, maar de verdachte is ziek en wil daarom iemand anders sturen om hem te vertegenwoordigen. De rechters voeren een discussie of dit mag en besluiten dat de zaak te ingewikkeld is en dat de verdachte moet komen. Ze stellen de zaak uit totdat de verdachte beter is.
13:00 Langzaamaan komt iedereen de zaal binnendruppelen. Het lijkt erop dat we gaan beginnen. Maar er zijn nu maar 4 rechters, en we kunnen pas starten als er 5 rechters aanwezig zijn. Er wordt gebeld en gezocht naar een vijfde rechter.
13:30 We gaan beginnen met de zaak! De chairman opent met een gebed. Daarna vertelt hij iedereen dat ze niet mogen schelden, elkaar uit moeten laten praten en dat je altijd vragen moet stellen als iets onduidelijk is. Iemand komt binnen om de hand te schudden van de verdachte en verdwijnt weer. De stokken van alle mannen worden ingenomen, omdat ze als wapens kunnen worden gebruikt. Daarna gaan we echt beginnen en het licht wordt uitgedaan. Ik ben er nog steeds niet achter wat daar het nut van is.
13:35 Het is een donkere en warme kleine ruimte, dus het duurt nog geen vijf minuten voordat de eerste twee rechters in slaap zijn gevallen. Een van de rechters helpt de secretaris met een onleesbaar handschrift en leest wat statements voor. Na ieder statement vragen ze de persoon van wie het is of hij het ermee eens is. Eén van de getuigen heeft een onduidelijk statement gegeven; een discussie barst los.
14:15 De man die de zaak heeft aangespannen komt op de stoel voor de tafel van de rechters zitten. Ze vragen hem zijn verhaal te vertellen. Dit doet hij, en vrij uitgebreid. Er zijn nu 7 rechters, waarvan er 4 slapen. Een vijfde leest de krant.
14:20 De telefoon van de chairman gaat af, een lachend kindje. Hij schrikt wakker en neemt op. De aanklager blijft doorpraten. Een andere rechter staat op en verlaat de zaal even. Iemand klopt aan en een andere rechter staat ook op om zijn vragen te beantwoorden. Die laatste komt niet terug.
15:00 De aanklager is nog altijd aan het praten. Af en toe vragen de rechters hem iets. De zaak blijkt over 5 koeien te gaan die zoek zijn. Volgens de aanklager heeft de verdachte ze gestolen (of gekregen) en zijn ze op zijn grond te vinden. Een andere telefoon gaat: de rechters lachen om de beltoon.
15:15 De aanklager is uitgepraat. Een van de rechters begint vragen te stellen. We praten voornamelijk over hoe de koeien eruit zien en of ze al dan niet familie zijn van elkaar (de koeien). Blijkbaar zijn er zelfs DNA testen om dit vast te stellen. Nooit geweten dat je zoveel over koeien kon praten. Als ik de taal had gesproken, dan had ik de betreffende koeien waarschijnlijk herkend in de wei. Maar koeien zijn wel tussen de 800 en 1500 euro per stuk waard en zijn het enige belangrijke bezit van de mensen hier, dus het is natuurlijk wel logisch.
15:45 De aanklager en verdachte wisselen van stoel en de verdachte begint zijn verhaal te vertellen. De rechters vallen weer snel in slaap en eentje begint te snurken. Dat vinden de andere rechters erg grappig. De verdachte vertelt stug zijn verhaal en trekt zich niets van dat alles aan.
16:15 De tweede ronde ondervragingen begint. De statements van de getuigen worden erbij gepakt en ze stellen vragen aan een van de verdachten. De rechters zijn in de war. Een van de rechters begint vragen te stellen waar de anderen het niet mee eens zijn: ze beginnen met elkaar te discussiëren over de juiste vragen en wat er wel en niet gezegd moet worden. De vragen stellende rechter lijkt de discussie te hebben verloren en zakt mokkend weg in zijn stoel.
16:30 De verdachte roept ineens dat de rechtszaal behekst is en dat hij alles is vergeten. Uiteraard stoppen ze daarom met hem vragen te stellen en gaan ze terug naar de verdachte. Die slaapt zelf ook bijna. Andere mensen lopen in en uit en een kind begint te huilen. Een van de rechters is begonnen aan een monoloog die wel even kan gaan duren.
16:50 Inhoudelijk gezien is er nog nauwelijks nieuwe informatie ter tafel gekomen over de vijf vermiste koeien. Familiebanden zijn wel uitgebreid besproken, dit keer niet van de koeien maar van alle aanwezigen in de zaal. Het lijkt duidelijk dat de zaak morgen verder zal moeten gaan. De chairman besluit dat ze ermee stoppen voor vandaag en begint een gebed op te zeggen om de dag af te sluiten.
Tijdens het gebed gaat zijn telefoon af, dus zegt hij gauw dat het gebed dit keer wat korter moet en neemt zijn telefoon op. De andere rechters verlaten de zaal om naar huis te gaan en ook het publiek, de getuigen en beide partijen druppelen weg om terug te gaan naar hun eigen dorpje in de buurt van Opuwo.
Een mooie kan van Otjikaoko Community
Bovenstaande zaak heeft uiteindelijk vier dagen geduurd. Jullie denken misschien dat ik een en ander een beetje overdreven heb, maar dat is niet zo. Overigens waren de rechters en alle mensen wel heel gastvrij en mocht ik alles vragen wat ik wilde en er altijd bij blijven zitten. Veel van de geïnterviewden blijken erg te spreken over de manier van werken van the community court. Ze vinden het prettig dat ze hun hele verhaal kunnen doen en dat er veel tijd wordt genomen, zodat iedereen snapt wat er gebeurt.
Vandaag heb ik afscheid genomen met een fotosessie met de rechters en kreeg ik ook nog een prachtig cadeau: een geverfde kan waar Herero’s melk in bewaren. Al met al is mijn eerste onderzoekstrip meer dan goed geslaagd, met 25 interviews, 70 pagina’s aan aantekeningen en vele gesprekken met de rechters!”
Eline Peters was voorzitter van de ASVA Studentenunie en doet nu voor de UvA onderzoek in Namibië
