Duitse lerarenopleiding klem in deelstaten
Gisteren Sprak de kersverse minister Johanna Wanka voor het eerst de pers toe, ze gaf al meteen te kennen dat dezelfde lijn wordt doorgezet, als die van haar voorganger Schavan die wegens een plagiaat kwestie moest opstappen. Wanka is in haar vorige loopbaan bijna tien jaar minister van onderwijs geweest in Brandenburg en drie jaar in Nedersaksen. Ze is dus op de hoogte hoe ingewikkeld de verhoudingen liggen tussen de federale overheid en de deelstaten. Zij zal dus nu de confrontatie aan moeten gaan met haar oud-collega’s.
Deelstaten bieden verzet
De nieuwe Minister van onderwijs moet onder andere de mobiliteit van docenten een impuls geven. Het is dan van cruciaal belang dat elke docent in heel Duitsland aan de slag kan. De deelstaten erkennen nu onderling vaak elkaars lerarendiploma niet. De gelijkstelling van diploma’s is dé voorwaarde om 500 miljoen te investeren in de lerarenopleidingen.
Dit geld is bestemd voor nieuwe innovatieve projecten. Waarvan er al een aantal in ontwikkeling zijn en die door deze financiering een verdere impuls kunnen verwachten. Maar vooralsnog zijn het de deelstaten die deze plannen in de wielen rijden. In maart van dit jaar is er een nieuwe bijeenkomst gepland tussen de deelstaten en de nieuwe minister, er wordt gehoopt dat deze impasse dan doorbroken wordt
Beieren, Nedersaksen en Saksen hebben gezamenlijk al een verbond gesloten, het is wachten tot de andere 13 deelstaten soevereiniteit af willen staan aan de federale overheid. Nu is het namelijk niet mogelijk dat de centrale overheid direct geld uitkeert aan scholen. Dat gaat nog decentraal via de deelstaten en gemeentes.
Om dit gedecentraliseerde stelsel te wijzigen is een grondwetswijziging nodig. Volgens Schavan was het daarom van het grootste belang dat de deelstaten over de brug komen, want dan kunnen de broodnodige hervormingen worden doorgevoerd. Dit is overigens al een langere wens van de Bondsstaat om meer controle te krijgen over de onderwijsuitgaven.
Achterstallig onderhoud
Het uiteindelijke doel van is om de didactische vaardigheden van nieuwe docenten meer te laten aansluiten bij het technische en wetenschappelijk onderwijs. Dit zou onder andere betekenen dat het curriculum moet worden herzien. Daarnaast zijn de lerarenopleidingen in Duitsland steeds meer uit elkaar gegroeid, de verscheidenheid is zo groot dat het nu zaak is om eenheid te gaan creëren. Dit is mede ingegeven door de teruglopende onderwijsresultaten, die ook ondermaats zijn in verhouding met de omliggende landen.
Uit onderzoek blijkt verder dat de helft van de Duitse docenten zich niet goed voorbereid voelt op het leraarsvak. Dit komt onder andere omdat veel opvoedkundige taken die eerst bij ouders lagen steeds meer bij het onderwijs zijn komen te liggen. Daarom moet er een kwaliteitsimpuls gegeven worden aan de lerarenopleiding, er moet een zeer innovatieve benadering komen bij het opleiden van nieuwe docenten.
Deze moet bovendien weer een centrale plaats krijgen in de universiteit. Tijdens haar ministerschap stelde Schavan: “De lerarenopleiding moet het aanzien krijgen die het verdient. Ze hebben onterecht een aparte plaats op de universiteiten en moeten niet meer het vijfde wiel aan de wagen zijn”.
Lokale initiatieven
Toch wachten veel universiteiten niet op de financiering vanuit de federale overheid en zijn ze zelf begonnen met het innoveren van de lerarenopleiding. Zo is er bijvoorbeeld op de universiteit van Passau een proef om aankomende studenten voor de aanvang van hun studie uit te nodigen voor een uitgebreid assessmenttraject.
Er is dan een persoonlijk gesprek, een groepsdiscussie en een rollenspel. Op die manier proberen medewerkers en wetenschappers, de drijfveren te doorgronden van de aankomende studenten. Het vermogen tot empathie en andere sterke en zwakke punten. Voor studenten is het ook het eerste moment van zelfreflectie bij aanvang van de studie.
Zo zijn er meer experimenten, bijvoorbeeld aan de universiteit van Hildesheim, daar gaan eerstejaars studenten in een vroeg stadium in schoolklassen observeren. Aan de hand van deze observaties delen ze ervaringen met studenten en wetenschappers. Met deze praktische studies beslissen een aantal studenten al snel om met de opleiding te stoppen, daardoor is de uitval in latere semesters gering. Dit is ook nodig, want één op de drie studenten die beginnen met de lerarenopleiding haalt niet het einde van de studie.
Bundeling van krachten
Met name bij de universitaire lerarenopleiding moet het nodige verbeterd worden, die hebben te lang een soort van schimmig bestaan gehad binnen de universiteit. De lerarenopleiding is op Duitse universiteiten verspreid over de hele universiteit, studenten volgen vakken op verschillende faculteiten.
De onderwijskundige wetenschappen hebben niet een programma specifiek voor de lerarenopleiding. Daarom kwam vorig jaar Professor Jurgen Baumert met het voorstel om in Berlijn Schools of Education op te richten, deze schools moeten functioneren als een faculteit met een eigen begroting. Dit naar het voorbeeld van de Technische Universiteit in München, die hier voor het eerst mee experimenteerde.
Deze school is goed ingebed, omdat deze door de vele schenkingen financieel ook veel slagkracht heeft. De School heeft 18 professoren en is met 16 miljoen euro aan schenkingen royaal uitgerust. Zo hebben ze een hele goede lerarenopleiding in München weten op te bouwen, die geconcentreerd is op de universiteit en niet meer verspreid over verschillende faculteiten.
Dit model is niet gemakkelijk te kopiëren naar andere universiteiten. Er zijn er wel een aantal die ook soortgelijke Schools hebben opgezet, maar die moeten het met beduidend minder geld doen. In Frankfurt/Main is men gestart met de Akademie für Bildungsforschung und Lehrerbildung (ABL) Deze academie had de opdracht om fundamentele kwesties van de lerarenopleiding te verduidelijken, wat zijn de behoeften van het leraarschap in de eenentwintigste eeuw?
Deze opzet was bedoeld om een nieuw curriculum vast te stellen. Zoals wat voor rol moeten sociale media spelen in het onderwijs? Of hoe ga je om met sociaal achtergestelde kinderen op je school? Dit onderzoeksprogramma van ABL heeft zijn eigen onderzoeksgroep en zorgt zo ook voor de bevordering van jonge wetenschappers. Mede door geldgebrek hebben ze nog niet de autonomie zoals in München.
Verscheidenheid blijft vooralsnog bestaan
Al deze voorbeelden laten zien dat er veel initiatieven zijn, maar dat deze ook sterk van elkaar verschillen, waardoor het probleem van de minister: het gebrek aan uniforme diplomering nog niet verholpen is. De diversiteit van de lerarenopleidingen blijft bestaan, juist door deze lokale initiatieven worden deze tegenstellingen juist verscherpt. Dit houdt het probleem van de verschillende graden in stand, waarmee een belangrijk streven van de mobiliteit van docenten bevorderen nog niet dichterbij is gekomen.
