Reizen als Goethe

Nieuws | de redactie
4 juni 2013 | Studenten gaan steeds vaker voor hun studie naar het buitenland. Lector Ruud Welten van het Saxion kenniscentrum Hospitality ziet dat veel kansen tot vorming nog niet worden benut. Hij ziet een belangrijke rol voor Bildung en zelfreflectie van de moderne, steeds vaker en verder reizende wereldburger.

Toerisme is iets moois en leuks. Het is niet alleen verreweg de grootste branche ter wereld, tegenwoordig is iedereen wel enkele malen per jaar in meerdere of mindere mate toerist. Reizen en het bezoeken van andere landen is de norm geworden voor de welgestelde wereldburger en niet in de laatste plaats voor de student van vandaag.

Andere culturen, gewoonten, religies, tradities van verre volkeren en geschiedenissen komen steeds gemakkelijker binnen ons bereik. Enerzijds biedt toerisme kansen tot volwassen wereldburgerschap en kennismaking met andere culturen en andere mensen, anderzijds dreigt het de wereld en haar inwoners om te vormen tot één groot tourist resort, geheel gesneden naar de maat van de consument.

Daar ligt een taak voor de toeristische beroepsopleidingen of opleidingen die studenten voorbereiden op andere vormen van sterk globaliserende branches, zoals international business. De expansie van het Westerse model van toerisme, dat, nu de komende jaren miljoenen toeristen ook uit de BRIC-landen over de wereldbol zullen gaan trekken, vraagt om een zorgvuldige reflectie op het eigen handelen wanneer we reizen.

Wereldvergaping of wereldburgerschap

Welk aanzien het toerisme ook krijgt, het is in eerste instantie afhankelijk van de manier hoe we tegen onszelf aankijken als we reizen. Waarom reizen we? Zijn we op zoek naar de bekende plaatjes of willen we onszelf ontwikkelen? Is toerisme wereldvergaping of een vorm van wereldburgerschap?

Bildung en zelfreflectie worden onontbeerlijk voor het opleiden van verantwoordelijke toerisme-professionals, die nu nog vaak worden opgeleid met instrumentele managementtheoriëen die de nieuwe professionals de kennis moeten bieden om de wereld verder te exploiteren.

Verdienmodellen voeren de boventoon, terwijl het internationale toerisme van de komende jaren nu juist volwassen wereldburgerschap en verantwoordelijkheid vereisen. Managementwetenschappen moeten daarom worden aangevuld met geesteswetenschappen. Daarbij komt, dat de traditionele managementgerichte toerismebranche de grip op haar clientèle in rap tempo aan het verliezen is. Studenten in het toerisme-onderwijs zijn dus niet langer gebaat bij de traditionele modellen van management en tour-operating. Zij moeten zich kunnen ontwikkelen tot professionals die nieuwe kansen en mogelijkheden zien in het toerisme als praktijk van volwassen wereldburgerschap.

De wereld als supermarkt

Het is vandaag moeilijk geworden om het verschil tussen beheer van cultureel erfgoed en commerciële exploitatie nog te herkennen. Dat komt omdat alles zich dient te vormen naar economische belangen. Zonder de rol van Bildung voor professionals is dit desastreus, want culturele of morele waarden worden stilzwijgend omgezet in commerciële waarden. Ook duurzaamheidsprojecten blijven meestal beperkt tot nieuwe verdienmodellen, precies omdat ze vaak helemaal gericht zijn op uitvoering, en minder op de verandering van grondhouding.

Al reizend over de wereld treffen we ontelbare tradities, geschiedenissen, geluk en lijden aan. Het is weinig zinvol om over ethiek, verantwoordelijkheid of duurzaamheid te spreken wanneer de wereld uiteindelijk steeds gereduceerd wordt tot één groot afzetgebied of, vanuit het toerisme bezien, tot een supermarkt van mooie plekjes. Wanneer we de hele wereld herscheppen naar ons beeld, dan doen we de ander onrecht en vinden we bovendien zelf geen werkelijk profijt in het reizen.

Studenten en toeristen

De tijd dat studenten van welke opleiding dan ook hun volledige leerschool op één plaats doorliepen ligt ver achter ons. En dit geldt niet slechts voor studenten van toeristenopleidingen. Studenten van nu reizen, evenals wetenschappers en ondernemers, de hele wereld over. Stages, courses en masters worden steeds meer elders ter wereld gedaan. Dit is een goede zaak, want studenten leren daarmee de wereld kennen en leren dat andere mensen in andere culturen anders denken en handelen.

Maar het zijn kansen tot vorming die internationaal gerichte opleidingen te vaak laten liggen. Studenten vinken een stage af en gaan weer verder naar de volgende fase van hun opleiding. Er wordt niets gedaan met bijvoorbeeld de ethische dilemma’s die zo eigen zijn aan een verblijf in het buitenland. Daardoor blijven studenten zelf vaak toeristen: nieuwsgierige mensen die slechts een kijkje komen nemen en zoals schapen weer verder trekken als het gras op is. Studenten kunnen door het reizen ook gevormd worden, maar moeten dan wel uitgedaagd worden tot zelfreflectie.

De reis van Rousseau

Als we de vraag serieus nemen of reizen en het verblijf in andere landen werkelijk bijdragen tot kennis van onszelf en de wereld, of dat we al toerend de wereld herschikken naar onze eigen ideeën en praktijken, voldoet het niet om slechts bij de managementwetenschappen te rade te gaan. Met name beroepsopleidingen, en zeker de toerisme-opleidingen, zijn hard toe aan een rol van Bildung in het onderwijs.

Hoe reisden Montaigne en Goethe? Waarom was Seneca zo negatief of Rousseau zo optimistisch over de rol van reizen in ons leven? Wat zijn morele dilemma’s die eigen zijn aan het reizen? Hoe vinden we een taal om deze te kunnen bespreken? Wat te doen wanneer we geconfronteerd worden met culturen die andere normen en waarden kennen als wij?

Deze vragen gaan niet over economische efficiëntie, maar over zelfreflectie en vorming tot wereldburger. Dit kan idealistisch klinken, maar ‘toeristen’ uit het verleden, zoals Montaigne of Goethe, kunnen ons veel leren over de rol van reizen in de vorming van en reflectie op onszelf en de ander. Het gaat om het aspect van Bildung, dat in opleidingen vaak nog volledig afwezig is (of nog erger: weggestopt in een keuzevak of minor) dat onontbeerlijk is voor de vorming van toekomstige professionals en wetenschappers in een vloeibare wereld.

 

Ruud Welten schreef over dit onderwerp het volgende boek: 

Ruud Welten, Het ware leven is elders. Filosofie van het toerisme. Uitgeverij Klement.

Ruud Welten is als lector verbonden aan het kenniscentrum Hospitality van Saxion en als UD filosofie aan de Universiteit van Tilburg.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK