Ruimtekennis voor medici

Nieuws | de redactie
24 februari 2014 | Omdat een telescoop in de ruimte niet moet trillen, kunnen oogoperaties in Maastricht mensen nu veiliger en preciezer genezing brengen. Ruimtevaart-technologie helpt namelijk complexe en precieze oogheelkunde in de operatiezaal.

Hoe kwamen die telescoop en de riskante oogoperaties bij elkaar? Dat ging zo. Artsen van de afdeling oogheelkunde in het Maastricht Universitair Medisch Centrum ontdekten dat de microscopen die ze gebruikten bij ingewikkelde oogoperaties zo nu en dan trillingen vertoonden. Daardoor was een op de vijf oogoperaties onmogelijk uit te voeren.

Darwin-telescoop als inspiratie

Toen kwamen zij op het spoor van de ‘Hummingbird’. Dit is een revolutionair ontwerp voor een stabiliseringsapparaat dat ontwikkeld was voor het testen van de Europese sterrenwacht Darwin. Dankzij Hummingbird konden de artsen hun microscoop stabiliseren, waardoor meer oogoperaties met succes afgerond kunnen worden.

De Darwin-telescoop werd bedacht in het kader van de zoektocht van de landen van de ESA naar planeten die op de aarde lijken. Darwin zou moeten uitmonden in vier of vijf vliegende ruimtetelescopen, die gezamenlijk in de atmosferen van planeten rond andere sterren zouden speuren naar chemische tekenen van leven. Hiervoor ontwikkelde TNO een ‘optische vertragingslijn’ die het licht van iedere individuele telescoop moest combineren tot één enkel gedetailleerd ‘Darwin-beeld’.

Darwin ging uiteindelijk niet door, maar de daarbinnen ontwikkelde kennis bleek een nieuw leven te kunnen gaan leiden. Len van der Wal van TNO legt uit waarom: “Een drukke weg pal naast ons kelderlaboratorium veroorzaakte vibraties. Daardoor was het voor ons onmogelijk om de vertragingslijn [voor de Darwin] te testen. Daarom moesten we een compleet nieuwe omgeving bedenken waarin we geen last zouden hebben van de trillingen – een vibratievrije testbank.”

Perfect stil hangen

En daaruit ontstond vervolgens via het ESA’s Technology Transfer Programma de Hummingbird van het bedrijf MECAL. Het systeem merkt de kleine trillingen die op de microscoop inspelen op en beweegt de microscoop vervolgens met dezelfde kracht in de tegengestelde richting. Daardoor wordt de beweging teniet gedaan.

Dit is cruciaal voor zeer complexe oogoperaties, zo bleek. Want door het oog tijdens de ingreep te vergroten kan er veel preciezer gewerkt worden. Daarom gebruiken chirurgen krachtige microscopen die bevestigd zijn aan het plafond van de operatiezaal. En die moeten “perfect stil hangen. We hebben het over werk dat op de millimeter nauwkeurig moet plaatsvinden”, zegt oogarts Carroll Webers, hoofd van de oogheelkundige kliniek in Maastricht .

“Als bijvoorbeeld het netvlies van een patiënt loslaat moeten we binnen een dag of twee opereren om te voorkomen dat de patiënt blind wordt. Het netvlies is zelf amper een halve millimeter dik en in sommige gevallen moeten we het ‘epiretinale membraan’ losmaken, wat nog eens tien keer dunner is. Het is onmogelijk om zulke delicate operaties uit te voeren met een wiebelend beeld.”

Verkeersdrempel? Wind!

Daar was in Maastricht toch sprake van en zo werd besloten een verkeersdrempel voor de deur van de kliniek te verwijderen, omdat bussen die over die drempel denderden de microscoop aan het trillen zouden maken. Maar het trillen ging toch door.

Ingenieursbureau MECAL ontdekt toen dat de trillingen veroorzaakt werden door de wind die aan de buitenkant tegen het glimmende nieuwe ziekenhuis woei. ‘En zo kwam men “op het idee om Hummingbird tussen het plafond en de microscoop-arm te monteren om de microscoop zo te isoleren tegen verstoringen van buitenaf.” De artsen zijn heel duidelijk hierover:  “Hummingbird heeft ons werk verandert. Onze patiënten kunnen zich nu helemaal veilig voelen. We kunnen eindelijk ten volste genieten van ons prachtige nieuwe gebouw en operatietheater.”

TNO is blij met de manier waarop de samenwerking vanuit de ruimtevaart-kennis nu in de operatiekamer vruchten heeft afgeworpen. Len van der Wal: “Het is hartverwarmend om te zien hoe onze kennis ervoor zorgt dat mensen met zichtproblemen beter geholpen kunnen worden.” In onder meer Oostenrijk, Canada en Groot-Brittannië zijn inmiddels ziekenhuizen die hun belangstelling hebben laten blijken voor het ‘dempen van microscopen’, ook in andere medische disciplines.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK