Nerdy helden bijeen

Nieuws | de redactie
27 augustus 2014 | Voor het laatst wellicht vieren supernerds hun reünie, 75 jaar na hun start. De assistenten van computergenie Alan Turing zijn nu hoogbejaard, maar vaak nog vief. Ze komen samen in de onlangs gerestaureerde noodgebouwtjes waar zij in het geheim de Nazi-codes braken met ‘the Turing Machine’.

Churchill zocht hen zelf op tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog, die volgende week 75 jaar geleden losbarstte met de Duitse overval op Polen. Ze zouden voor altijd moeten zwijgen over hun werk, dus daarom kwam hij persoonlijk bij hen langs.                      

De nu bijna 100-jarige Ursula Frost herinnert zich de dag nog scherp dat Winston Churchill aankwam om haar te bedanken. ”Churchill came down and told us we’d ended the war by two years. We were very pleased to hear that. He saw us twice which we always thought was great, rather. He didn’t have all that time to do those sort of things.” Miljoenen levens waren door hun werk nog gespaard, nog meer verwoesting en onderdrukking voorkomen. 

Het zat allemaal in zijn hoofd 

De betanerds rond Alan Turing – plus een reeks hyperalfa’s die allerlei vaak onbekende talen spraken en konden vertalen – waren onopgemerkt ondergebracht in Bletchley Park buiten Londen. Een reeks hutten en noodlokaaltjes waren er rond dat ‘countryhouse’ neergezet en gecamoufleerd tegen luchtaanvallen. In continudienst werkten de wiskundigen en andere cijfergekken jarenlang 24/7 aan het machinaal breken van de codes en berichten van Hitlers Wehrmacht, Kriegsmarine, U-Boote en Luftwaffe. Dat lukte hen steeds weer en dus mocht ook niemand na 1945 dit weten. 

Intellectueel leider was Alan Turing, bij de start pas 27 jaar oud. Een genie, dat hoeft weinig betoog. “Alan Turing was veel meer dan ‘a great scientist’! Wij zijn als wetenschappers nog zeker dertig jaar bezig om het wezen van zijn denken en zijn werk te leren begrijpen,” zei zijn ‘opvolger’ als computer-denker, professor David Harel twee jaar geleden tegen ScienceGuide

“En dat van een jonge onderzoeker uit de jaren dertig en veertig die helaas al in het begin van de jaren vijftig stierf. De naam Alan Turing zal de geschiedenis in gaan in het rijtje van de allergrootsten, naast Galileo, Einstein en Darwin. In zekere zin is hij nog wel een grotere wetenschapper geweest dan zij.” 

Hij had een machine bedacht die met behulp van cijferreeksen alle data en dus alle kennis kon ordenen, opzoeken, ontsluiten en combineren. Zo’n machine noemt u nu uw foon of uw tablet, toen noemde men het in arremoede maar ‘the Turing Machine’. Want hoe moest je zo’n fictief apparaat anders noemen? “It is the final touch in the understanding of what can and cannot be computed,” legt Harel uit. Turing kwam zo tot het inzicht dat alle computertalen en methoden altijd equivalent zijn in wat zij kunnen. 

“Alles wat de grootste, meest complexe supercomputer op aarde kan, dat kan jouw laptopje in principe ook. Dat was een buitengewoon radicaal inzicht. De uitzonderlijke robuustheid van dit inzicht legt de basis aan alles wat wij nu met computers en dergelijke aan rekenwerk doen. Alan Turing zag dit al in 1936, toen er nog nooit een computer was gebouwd. Het zat allemaal in zijn hoofd.” 

Colossus in the Blitz 

Met een grote staf hyperbeta’s – onder wie veel jonge vrouwen en gevluchte Polen – bouwde Turing zijn machine, de Colossus genaamd, en liet hem voeden met de in voortdurend verschietende codes geformuleerde berichten uit het dataverkeer van de nazi’s aan alle fronten. Dag en nacht rekenen en proberen te vertalen wat er bericht werd, zorgde ervoor dat ze dat dataverkeer openbraken.

Gruwelijke kennis konden ze delen: Churchill wist zo waar de U-Boote de konvooien met voedsel en wapens uit Amerika zouden aanvallen en waar tijdens ‘the Blitz’ de Luftwaffe zou bombarderen op steden, havens en fabrieken. Niks doen was geen optie, maar al te opvallend Hitlers moordmachine voor zijn zou het geheim van Turings Colossus onthullen. De Prime Minister mocht beslissen ‘what to do’.

75 jaar geleden werd het centrum geopend waar Turing en zijn mensen konden gaan rekenen. Met geld van de National Lottery zijn nu de ‘hutten’ in Bletchley Park herbouwd en gerestaureerd. De hoogbejaarde overlevenden zullen op hun jaarlijkse reunie komende week bijenkomen in die noodlokaaltjes van hun spannende jeugdjaren. Sommigen van hen herinneren zich Alan Turing nog goed. 

Hij was “bright minded” zegt Ursula Frost en voor haar en haar collega’s “a very nice chap.” De Tory-politica Baroness Trumpington werkte ook als codebreekster en zei recent in het House of Lords: “Although I knew that Turing invented Colossus, which turned the war around in our favour, I cannot claim that I knew him. But I am certain that but for his work, we would have lost the war through starvation.” 

Filmheld en Queen 

Binnenkort wordt Alan Turing een echte filmheld, het kan niet op. De Britse ster Benedict Crumberbatch komt met een film over de belevenissen van de codebrekers. De wat aparte, introverte acteur –bejubeld als de Sherlock Holmes van deze tijd – speelt zelf Turing. Die was zeker zo apart en intens. Churchill zei dat “ geen individu in zijn eentje zoveel heeft gedaan om deze oorlog te winnen,” als hij over Turing sprak. Nee, hij zei niet ‘na mij heeft niemand zoveel gedaan.’ Zelfs president Franklin Delano Roosevelt niet.   

Alan Turing was een atleet, vooral als hardloper, wiskundige, Disney-fan, uitvinder en homo. Toen hij in de jaren 50 gechanteerd werd, is hij veroordeeld wegens zedenbederf van de jeugd, krek precies als Socrates. Voor straf werd hij chemisch gecastreerd. Hij pleegde zelfmoord in 1954.

Onlangs heeft Koningin Elizabeth II hem een formeel en volledig ‘royal pardon’ verleend voor zijn veroordeling destijds. God Save the Queen!


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK