Psalter als wereldgeheugen

Nieuws | de redactie

24 november 2014 | Het fraaiste en beroemdste handschrift uit de vroegste middeleeuwen in ons land, het Utrecht Psalter, was een grote ‘leerschool’ voor gedurfde, levendige illustraties van Bijbelse teksten en gedichten. Nu wordt het hopelijk ook opgenomen in het culturele ‘wereldgeheugen’ van UNESCO.

Het Utrechts Psalter omvat een zeer eigenzinnige en artistiek uitdagende weergave van de 150 psalmen van David en zestien andere Bijbelse liederen. Het boek is gemaakt in of nabij het Franse Reims aan het begin van de negende eeuw, in de tijd van de renaissance van de antieke kunst, die door de hofcultuur van keizer Karel de Grote in het Europa van die jaren onder zijn bewind werd aangemoedigd.

Surrealisme en trendsetter

De liefst 166 pentekeningen die bij de Bijbelse poëzie in dit handschrift zijn opgenomen, waren een product van de ‘avant garde’ van de kunst van die tijd, niet alleen om de inhoud maar ook om de stijl die is omschreven als nerveus, dynamisch, surrealistisch en zelfs ‘barok’. Het manuscript was een echte trendsetter en gold nog eeuwen later als inspiratiebron voor de productie van zulke handschriften van religieuze en literaire werken.

In 1716 werd het geschonken aan de Universiteitsbibliotheek Utrecht, die het sinds die tijd bewaart. Het prestigieuze Memory of the World Register van UNESCO is de enige lijst op het gebied van documentair erfgoed. In totaal staan er negen documenten uit Nederlandse bibliotheken op de lijst, waaronder het Dagboek van Anne Frank en Marx’ Communistisch Manifest en Das Kapital.

Psalm 103

“Het Utrechts Psalter staat qua wetenschappelijk belang dicht bij het Book of Kells in Trinity College Dublin en de Très Belles Heures de Duc de Berry van de gebroeders Limburg, twee van de mooiste handschriften uit de middeleeuwen”, zegt Bart Jaski, conservator handschriften bij de Universiteitsbibliotheek Utrecht. “Over geen enkel middeleeuws handschrift in Nederlands bezit is zoveel geschreven en zijn er zoveel reproducties van gepubliceerd, zowel in boekvorm als digitaal.”

De illustratie uit het Psalter bij dit artikel is de verbeelding van de kunstenaar van rond 800 van de tekst van Psalm 103 van koning David. In de Statenvertaling klinkt het begin van dit loflied zo:

“Loof den HEERE, mijn ziel, en al wat binnen in mij is, Zijn heiligen Naam.

Loof den HEERE, mijn ziel, en vergeet geen van Zijn weldaden;

Die al uw ongerechtigheid vergeeft, die al uw krankheden geneest;

Die uw leven verlost van het verderf, die u kroont met goedertierenheid en barmhartigheden;

Die uw mond verzadigt met het goede, uw jeugd vernieuwt als eens arends.”