Hacken voor kunstbehoud
“Deze bundeling van expertise is belangrijk omdat de vraagstukken rond gebruik en bescherming van kunst en erfgoed steeds complexer worden en niet vanuit één enkel perspectief beantwoord kunnen worden, dit vraagt zowel juridische, economische, filosofische en (cultuur)historische expertise. Actuele en uiteenlopende thema’s als de explosieve groei van de kunstmarkt, restitutiecasussen, de toenemende leegstand en herbestemming van kerkelijk en industrieel erfgoed, maar ook de nieuwe doelen die de cultuursector vanuit de overheid krijgt opgelegd, vragen om samenwerking,“ zegt Vivian van Saaze, de managing director van het nieuwe MACCH.
Meteen een hackathon
“De bundeling van deze kennis onder een dak is uniek in Nederland. MACCH is een netwerkorganisatie, behalve vier faculteiten van de universiteit zijn ook Stichting Restauratie Atelier Limburg en het Sociaal Historisch Centrum Limburg partners in het project. Daarnaast werken we samen met tal van musea, universiteiten en partners in binnen- en buitenland. Door de ontwikkeling van gezamenlijke onderzoeksprojecten en onderwijs wil het centrum bruggen bouwen tussen academisch onderzoek, maatschappelijke partners, culturele instellingen, overheden en bedrijven.”
Het centrum onderzoekt niet alleen bestaande, traditionele kunst, maar ook nieuwe kunstvormen. Hoe kun je performance art, installaties of videokunst conserveren bijvoorbeeld? Maar ook het door NWO gefinancierde programma Hacking Heritage maakt deel uit van het nieuwe centrum. “Hacken wordt gezien als een illegale activiteit, maar de kunst- en cultuursector gebruikt hacken als creatief proces waarbij allerlei bestaand materiaal met behulp van digitale middelen op nieuwe manieren beschikbaar wordt gesteld voor het publiek”, aldus Van Saaze. “De eerste hackathon met kunstenaars, hackers en studenten heeft al plaatsgevonden in Maastricht. In samenwerking met onder andere Discovery Centre Continium, zijn nieuwe presentatievormen van mijnerfgoed ontwikkeld zoals een game en een app.”
Betwist bezit
De hoogleraar Europees Recht en kunsthistorica Hildegard Schneider houdt zich in het nieuwe MACHH instituut vooral bezig met herkomst, provenance (wie was in het verleden eigenaar) en restitutieproblematiek van kunstobjecten. Naast betwist bezit en eigendom zijn ook authenticiteit, vervalsingen en aansprakelijkheid van experts belangrijke onderwerpen voor onderzoek. Bij uitstek zijn dit voor haar onderwerpen waarbij zowel de ethische, juridische, economische en historische dimensies in samenhang bestudeerd dienen te worden.
“Teruggave van cultuurbezit verworven onder dubieuze omstandigheden is ook 70 jaar na de Tweede Wereldoorlog nog actueel. Denk aan ruim 1500 kunstwerken die eind 2013 in beslag werden genomen in een flat in München en inmiddels zijn overgebracht naar een museum in Bern.”
“Overigens denk ik niet dat al deze werken onrechtmatig zijn verkregen, maar het is zeer ingewikkelde problematiek. Wat als iemand het werk op wettige wijze heeft verkregen, bijvoorbeeld als vierde, vijfde eigenaar of uit een erfenis? En welk rechtssysteem is van toepassing?” In de Nederlandse wetgeving is dit volgens Schneider slecht geregeld: “Na 20 jaar is een dief volgens de wet eigenaar van een gestolen goed. Dat kan misschien bij een fiets, maar niet bij een Picasso of een eeuwenoud familieportret.”
