Rutte wil systeemcrisis
Rutte ging bij het zogeheten ‘verantwoordingsdebat’ met de Kamer in discussie over de begroting van onder meer het onderwijs. Omdat Jeroen Dijsselbloem ziek was deed de premier het hele debat in zijn eentje, inclusief de financiële beschouwingen. Dat leverde meteen spektakel op. D66 vond dat de €500 miljoen uit het herfstakkoord nog steeds onvoldoende was voor de noden van het onderwijs. De oud-staatssecretaris van OCW liet dit niet op zich zitten en leek even helemaal terug in zijn oude rol.
Monitoren van afspraken moet
De premier gaf tijdens het ‘gehaktdag’ debat aan dat er door hem en zijn kabinet juist veel investeringen waren gedaan in onderwijs. De drijfveren daarvoor heeft Rutte scherp voor de geest. “Er moeten meer academici voor de klas komen te staan. Er moet uitdagender onderwijs komen voor toptalent en er moet worden gewerkt aan betere vaardigheden voor docenten. Dat wordt op sectorniveau gemonitord met de raden. Daarbij wordt gekeken of de gemaakte afspraken worden uitgevoerd.” Daarmee geeft de premier impliciet al aan, dat de prestatieafspraken niet van de baan zijn.
Vanuit de Kamer was er kritiek op de slechte transparantie van investeringen in het onderwijs of die daadwerkelijk ook bij de leraar terecht komen, zoals de Rekenkamer onlangs constateerde. Rutte reageerde daar met nadruk op. “Het is cruciaal dat scholen in een jaarrekening verantwoording afleggen over het hele budget en dat zij die verantwoording ook afleggen aan de medezeggenschap. Uiteindelijk betekent dit natuurlijk dat we ervoor zorgen dat instellingen beslissen hoe zij het geld inzetten voor de afgesproken doelen. Dat past bij de autonomie van scholen.”
Kapot ergeren aan micromanagen
“Ik zou niet terug willen naar het oude systeem, waarbij voor ieder maatschappelijk doel een apart geldstroompje werd opgezet. Daarbij werd door de administratie vaak ongeveer de helft van die hele geldstroom opgevreten.”
“Als je het administratief simpel zou kunnen doen, zou je zoiets het liefste in aparte geldstromen doen en zeggen: ‘hier hebt u een potje geld en dat gaat u daaraan besteden’. Maar wij weten dat dan twee dingen fout gaan. Die scholen gaan zich kapot ergeren aan dat gemicromanage. Vervolgens ben je zowel op nationaal niveau als op sectorniveau heel veel mensen kwijt die dan moeten controleren of het geld wel goed besteed wordt.”
Uiterst vriendelijke faciliteit
Ook het sociaal leenstelsel kwam in het debat aan de orde. Mark Rutte zette nog maar eens – net als bij zijn spontane ontmoeting met de LSVb op het Binnenhof tijdens een demonstratie tegen dat leenstelsel in mei 2013 met zijn onsterfelijke uitspraak: “Dan ga je toch lekker lenen?”- uiteen voor de Kamer wat hier zo goed aan is. “Met de invoering van het studievoorschot blijven wij ervoor zorgen dat iedereen die dat wil en die kan studeren, ook kan gaan studeren. Dat geld uit de opbrengst ervan wordt geïnvesteerd. Het gaat om verbetering van de kwaliteit van het hoger onderwijs, niet om bezuinigingen.”
“Het effect is dat studenten een kleinere basisbeurs krijgen [een feitelijke onjuistheid van de premier, de basisbeurs is afgeschaft, red.] maar ook een uiterst vriendelijke leenfaciliteit en uiteindelijk een betere deal. In plaats van massale hoorcolleges en bijna geen werkcolleges komen er betere leraren en docenten, meer aandacht en meer maatwerk. Dat vind ik de grote kracht van wat ik maar even het leenstelsel noem, al heet het tegenwoordig ‘studievoorschot’.”
Dat betoog is ook daarom opmerkelijk, omdat het soms bijna woordelijk overeenkomt met de lijn die Rutte eind mei 2013 tegen de LSVb’ers uiteenzette: “Als staatssecretaris van HO op OCW vond ik al, dat jullie een slechte deal krijgen. Studenten moeten het beste krijgen, maar krijgen ze dat ook? Wat betreft het onderzoek is het wel duidelijk. Het is echt top wat daar in Nederland gebeurt, op heel veel terreinen. Wat dat betreft zit je als studenten gewoon goed hier. Je leert hier van de besten in het vak.”
“Bij het onderwijs is het een stuk kritischer. Studenten worden in het HBO en WO opgevangen als een grote massa, niet als individu, als talent. Massale hoorcolleges in plaats van inspirerende werkcolleges met de beste mensen in het vak. Terwijl die hier in ons land wel degelijk actief zijn. Jullie moeten ook gewoon meer contacturen kunnen krijgen.”
Een duidelijk patroon
Wouter Koolmees (D66) vroeg zich tijdens het debat desondanks af of de €500 miljoen extra voor OCW uit het herfstakkoord van 2013 wel voldoende was. “Wij zien dat dat geld grotendeels moet worden gebruikt voor onderhoudskosten, de energierekening en lesmateriaal en dat er dus nauwelijks extra geld beschikbaar blijft voor die kwaliteitsverbetering.”
Koolmees ontwaarde een trend in het kabinetsbeleid, net als bij de bezuinigingen bij de AIVD van oud-OCW-minister Plasterk. “Mijn probleem hiermee is dat een soort patroon duidelijk wordt. In het herfstakkoord hebben wij samen met de heren Dijkgraaf en Slob de bezuinigingen op de AIVD teruggedraaid, terwijl we ook extra geld voor het onderwijs hebben geregeld. Nu blijkt dat daarvoor structureel te weinig geld was.”
Iets meer bij de feiten
Rutte maakte gehakt in dit Gehaktdag-debat van deze redeneringen. “De heer Koolmees wordt beter in debatteren: vroeger bleef hij iets meer bij de feiten. Dat beviel me beter.”
“Nu worden echt appels met peren vergeleken: de AIVD, waaraan we zo’n 220 miljoen per jaar uitgeven en het onderwijs, waar 30 miljard naar toe gaat. Die worden nu op een hoop gegooid, waaruit de heer Koolmees conclusies trekt.”
“We geven heel erg veel geld uit aan onderwijs. Ik ben er tot op de dag van vandaag niet van overtuigd of meer geld hier de oplossing is. Dat heeft ook te maken met de vraag waaraan je het geld besteedt. Ik weet dat de oplossing van D66 altijd is om meer geld aan het onderwijs te besteden. Die afspraak hebben we gemaakt en die voeren we netjes uit. Dat heeft ontegenzeggelijk effecten. Maar ik wil nog wel eens een boom opzetten over de vraag of je dat doel ook op een andere manier had kunnen bereiken. Soms moet je in een sector systeemcrisis veroorzaken, juist om ervoor te zorgen dat heel veel uitgaven die niet zinvol zijn, eruit worden gehaald.”
