Paus als strijder tegen rendementsdenken

Nieuws | de redactie
2 maart 2016 | Op de Pauselijke Universiteit in Rome hebben ze geen last van bezuinigingen op de geesteswetenschappen, integendeel dat is de kern van die universiteit ondervindt student Zeger Polhuijs. “Het ‘pauselijke’ aspect is juist een bescherming tegen de gure wind van marktwerking en rendementsdenken.”

Zeger Polhuis studeert momenteel aan de Antonianum, de Franciscaanse universiteit in Rome, daarvoor studeerde hij sociale culturele antropologie aan de VU en Christianity & Society aan de UvT. Toen hij vorig jaar nog in Nederland studeerde was hij betrokken bij De Nieuwe Universiteit, vanuit die ervaring kijkt hij vanuit de pauselijke universiteit in Rome naar Nederland.

Hieronder leest u de bijdrage van Zeger Polhuis. Deze verscheen eerder op zijn persoonlijke blog

“In de laatste maanden van mijn studentenleven in Nederland (5 jaar Culturele Antropologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en 1 jaar Christianity & Society aan Tilburg University) maakte ik de bezetting van het Maagdenhuis mee, en was ik actief binnen de beweging De Nieuwe Universiteit.

Nu studeer ik aan de Franciscaanse universiteit ‘Antonianum’, een van de pauselijke universiteiten van Rome. Hoe is het om te studeren aan een pauselijke universiteit, na 6 jaar studentenleven in Nederland, en de ervaring van de bezetting van het Maagdenhuis en deelname aan de studentenbeweging De Nieuwe Universiteit? Hoe is het om te studeren in een hele andere omgeving, na de ervaring van een intense studentenbeweging waarin gevochten werd voor de hervorming van de universiteiten in Nederland en een nieuwe impuls voor de manier waarop de academische gemeenschap kan functioneren?

Leken uit de hele wereld

De pauselijke universiteiten in Rome zijn academische instellingen die vallen onder de jurisdictie van de Heilige Stoel, het centrale bestuurorgaan van de rooms-katholieke kerk. Aan deze universiteiten studeren seminaristen (= priesterstudenten), priesters, religieuzen (monniken en nonnen), en leken uit de hele wereld. Elke universiteit heeft een eigen karakter en identiteit: veel ervan zijn verbonden aan een van de verschillende religieuze ordes in de katholieke kerk of een andere organisatie of beweging, en worden ook gekenmerkt door de spiritualiteit van de bijbehorende orde of groep.

Ook de meeste docenten zijn leden van de orde waar de universiteit onderdeel van is, en doceren ook in een stijl die past bij de filosofie en spiritualiteit van die orde. Zo is Gregoriana de universiteit van de jezuïeten, Angelicum van de dominicanen, Santa Croce van Opus Dei, Urbaniana van de ‘Congregatie voor de evangelisatie van de volkeren’ van het Vaticaan, en Lateranense van het bisdom Rome.

Verschrikkelijk scheldwoord

Antonianum, waar ik studeer, is de universiteit van de franciscanen. (Verder zijn er ook de publieke universiteiten in Rome (Sapienza en Roma Tre), maar dat is een heel andere wereld.)Sommige van mijn medestudenten van De Nieuwe Universiteit zouden ‘pauselijke universiteit’ misschien een verschrikkelijk scheldwoord vinden (nog erger dan ‘neoliberale’ of ‘regenteske’ universiteit). Maar het ‘pauselijke’ aspect is juist een bescherming tegen de gure wind van marktwerking en rendementsdenken, en het geeft de universiteit een academische visie die geworteld is in een diepe, diverse en veelzijdige intellectuele traditie. Het is een heel andere ervaring dan studeren aan een openbare universiteit. Een ervaring met een aantal interessante sterke punten.

Verplichte studie

Aan de pauselijke universiteiten wordt in de eerste plaats filosofie en theologie onderwezen, de verplichte studie in de katholieke kerk voor priesterstudenten. Andere studenten, zoals religieuzen of leken, volgen soms andere programma’s, zoals een bepaalde specialisatie, alleen filosofie, of een promotieonderzoek.

 Naast filosofie en theologie zijn ook canoniek recht, bijbelwetenschappen, archeologie, of sociale communicatie te vinden aan de verschillende universiteiten. Het onderwijs wordt ook gevormd door de filosofie en de spiritualiteit van de orde of groep waaronder de universiteit valt. Zo krijgen aan Antonianum de franciscaanse filosofie en theologie veel aandacht (en tijdens de colleges van het vak ‘natuurlijke theologie’ kregen soms Thomas van Aquino, de dominicaanse tegenhanger van de franciscaanse Bonaventura, maar vooral zijn volgelingen de thomisten en neo-thomisten, er regelmatig flink van langs.

Eenvoud in spiritualiteit

Een aantal typische thema’s van de franciscaanse traditie zijn een antropologie met een sterk relationeel mensbeeld, sterke aandacht voor de mens als onderdeel van de ecologie, focus op de thematiek van de armen en de armoede en van de vrede in sociale en politieke filosofie en economische theorie, en de nadruk op de eenvoud in spiritualiteit en de centrale rol van spiritualiteit in theologische reflectie.

Ook mooi aan Antonianum is dat het de eerste pauselijke universiteit is in de geschiedenis waar nu een vrouw en non rector is.

De sfeer hier aan een pauselijke universiteit is heel anders dan op universiteiten in Nederland. Studenten zijn hier niet zo ongelooflijk veel bezig met hun CV waarschijnlijk ook deels omdat hier niet de business-studies te vinden zijn.

Geld slurpende vastgoedavonturen

Maar de mentaliteit is ook anders. Ook zijn hier niet de problemen waar universiteiten in Nederland mee te maken hebben en eigenlijk, steeds meer, publieke universiteiten overal ter wereld zoals het schrappen van niet-rendabele studies vooral bij de geesteswetenschappen en allerlei geldslurpende vastgoedavonturen. Het soort problemen waar tegen gestreden werd in de beweging van de Nieuwe Universiteit.

Er is hier niet zo sterk de noodzaak om boeken te schrijven als ‘Waartoe is de universiteit op aarde?’, omdat er een duidelijke academische visie is, die deel is van een van de stromingen van de rijke katholieke filosofische en theologische tradities.

Ten eerste staan de geesteswetenschappen niet onder druk, omdat de geesteswetenschappen de kern en het bestaansrecht van de pauselijke universiteiten vormen. Filosofie en theologie zijn het verplichte kernprogramma, de belangrijkste studies aan elke pauselijke universiteit. Er bestaat geen pauselijke universiteit zonder de geesteswetenschappen.

Geen vastgoedavonturen in Rome

Het zijn eigenlijk gewoon geesteswetenschappen-universiteiten met wat aanvullende programma’s (zoals canoniek recht). Daarnaast zijn er niet de vastgoedavonturen zoals in het bijzonder aan de UvA, omdat de pauselijke universiteiten graag in hun traditionele onderkomens blijven en geen nieuwe campussen bouwen (met reusachtige leningen) om Chinese studenten aan te trekken. Tenslotte is er niet zoals als een ‘kenniseconomie’ of ‘topsectorenbeleid’ wat aan de academici wordt opgelegd.

De pauselijke universiteiten zijn echter niet heel democratisch. Geen gekozen rector. De rector is hier echter wel de baas; niet een ‘voorzitter van het College van Bestuur’ met daaronder een rector, zoals in Nederland (hierover werd in academische kringen ook veel gesproken tijdens de bezetting van het Maagdenhuis).

Geen regentesk CvB

Geen studentenpartijen. Wel vertegenwoordigers, die door een jaargroep uit eigen kring gekozen worden. Ook hebben de studenten en academici hier denk ik niet de democratische instrumenten nodig om te strijden tegen een regentesk CvB, omdat hier een sfeer van vertrouwen heerst. Hier worden de studies van studenten niet zomaar wegbezuinigd terwijl de universiteit miljoenen stort in vastgoedprojecten, zoals aan de UvA.

Ook worden docenten hier niet in glazen flexkantoren gestopt met digitale sloten (zoals aan de VU), en is er geloof ik ook niet de noodzaak voor onderzoekers om kritische teksten te schrijven over het gebrek aan academische visie van het bestuur van de universiteit (zoals aan Tilburg University). Misschien dat sommige van deze problemen wel spelen aan de publieke universiteiten hier, maar de situatie van de pauselijke universiteiten is echt heel anders. De pauselijke universiteiten zijn niet letterlijk een model voor andere universiteiten; maar ze laten wel zien dat het ook anders kan.

Uitdagingen en verleidingen

Natuurlijk zijn er ook altijd grote uitdagingen en verleidingen, ook aan de pauselijke universiteiten. Daar waar veel geld zich ophoopt, ontstaan risico’s, daar waar de kans ontstaat veel geld te verdienen, begint het gevaar. Dat is natuurlijk altijd en overal zo. Antonianum is kleinschaliger dan bijvoorbeeld Gregoriana, dus zijn de risico’s ook kleiner.

En al zijn de studenten hier misschien niet bezig met hun CV, ook hier bestaat het fenomeen van de zesjesstudent, maar dan op een klerikale manier. Hier bestaat het risico voor een student dat hij of zij de studie filosofie en theologie doorloopt gewoon omdat dit het verplichte programma is om priester te worden of om in te treden in een religieuze orde.

Vruchtbare dialoog

Op deze manier is er hier dus ook de uitdaging om het academisch leven echt levend te laten zijn. Het risico is hier ook steeds of het academisch leven klerikaal wordt of niet: of alleen de eigen filosofie en theologie onderwezen worden, of dat er ook een vruchtbare dialoog wordt aangegaan vanuit de eigen traditie met het denken en de stromingen van deze tijd.

Centraal thema van de paus

Ook hier is het de vraag of een academische gemeenschap dat alleen in naam, is of ook echt te ervaren is als academische gemeenschap dit was ook een centraal thema in de Regensburg lezing van paus Benedictus XVI aan de universiteit van Regensburg. Alleen zijn hier de processen waarin deze uitdagingen bestaan  wat minder destructief. En bestaan er dus veel meer kansen voor de constante vernieuwing die het academisch leven elke generatie nodig heeft en die een academische gemeenschap nodig heeft om dat niet alleen in naam maar ook daadwerkelijk te zijn. Maar die kansen moeten natuurlijk wel goed worden gebruikt.

De pauselijke universiteiten bestaan vooral om katholieken een stevige intellectuele vorming te geven, in het bijzonder degenen die priesters of religieuzen zullen worden. Het risico is altijd dat het een ivoren toren wordt die weinig meer te maken heeft met de levens van mensen in de samenleving en in religieuze gemeenschappen.

Het ideaal, daarentegen, waar naar gestreefd wordt is altijd een academische vorming die het geloof niet beperkt maar versterkt en verdiept, en deel is van een hele levenshouding. Zoals paus Johannes Paulus II het omschreef in ‘Fides et ratio’: “Geloof en rede zijn als twee vleugels waarmee de menselijke geest zich verheft om de waarheid te beschouwen.

Het streven om de waarheid te leren kennen en tenslotte Hemzelf te kennen heeft God de mensen in het hart gelegd, opdat hij, door Hem te kennen en te beminnen, ook tot de volledige waarheid over zichzelf kan komen.” Tot de volledige waarheid komen over zichzelf. En daar zijn we weer bij de kern van de filosofie aangekomen: ken uzelf. En zo is de cirkel weer rond.”


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK