Goochelen met cijfers
Aflevering 1 – Eric Wiebes en de blauwe envelop
“Als de juiste cijfers niet het gewenste beeld geven, dan verander je toch gewoon de cijfers? Je kiest aan andere reeks, je presenteert de werkelijkheid van een andere kant, die er mooier uitziet maar volstrekt irrelevant is en voilà, je duwt beleid er vrolijk doorheen, ondanks waarschuwingen en ondanks de garantie dat het niet gaat werken. Het is een regelmatige truc in Den Haag.
In deze eerste aflevering van een nieuwe serie hebben we het over een veelpleger van dit specifieke middel, Eric Wiebes. Staatssecretaris Wiebes heeft van het afschaffen van de blauwe envelop zijn levenswerk gemaakt. Langzaam wil hij alle brieven van de belastingdienst afschaffen en vervangen met berichten op een portal van de rijksoverheid.
De Tweede Kamer leek dat niet geheel door te hebben tijdens de wetsbehandeling van de wet die elektronische berichtenverkeer verplicht moest stellen. Zo stemde 50plus voor de wet en maakt zij bezwaar met een grote blauwe taart met ‘vaarwel blauwe envelop’ toen Wiebes, nadat de Eerste Kamer akkoord gegaan was, aankondigde vaart te gaan maken. Er kwamen spotjes met mensen en honden die tevergeefs op een blauwe envelop wachtten.
Onmiddellijk schafte de bewindsman de voorschotbeschikking toeslagen af. In het wetsvoorstel en de toelichting stond nog wel dat er een gewenningsperiode van twee jaar zou zijn waarin berichten zowel op papier als elektronisch verstuurd zouden worden. Die gewenningsperiode bleek twee jaar eerder te zijn ingegaan alleen was dat niemand verteld en erger nog: bijna niemand had die berichten gelezen, maar daarover later meer.
Toeslag is voorschot
Heel leep schafte hij alleen het jaarlijks bericht af van de voorschotberschikking toeslagen: iedereen die een toeslag (huurtoeslag, zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag) ontvangt, krijgt eind november een brief waarin staat dat de toeslag blijft doorlopen het jaar erop, of wordt gewijzigd, of stopgezet. Maak je geen bezwaar, dan blijf je toeslagen ontvangen. Een toeslag is een voorschot, dus je krijgt dan gewoon een terugvordering rond juli 2017, oftewel na de volgende Kamerverkiezingen.
Heel snel zouden alle andere brieven van de belastingdienst volgen, als de protesten niet massaal zouden zijn geweest. De nationale ombudsman deed een onderzoek en schreef zeer recent een kritisch rapport. De ouderenbonden voerden actie en kregen op bijna alle punten gelijk van de ombudsman.
En wat doet Wiebes? Hij stuurt doodleuk een brief aan de Tweede Kamer dat de definitieve vaststelling van beschikkingen vanaf voorjaar 2017 ook digitaal gaat versturen. De enigen die nog een brief (acceptgiro) krijgen zijn de mensen die moeten bijbetalen. Zij krijgen binnen 1 tot 5 weken nadat zij een email gekregen hebben ook nog de brief. Waarom niet onmiddellijk? Nou, je hebt 6 weken om bezwaar te maken. De herinnering dat je die zes weken hebt, staat trouwens waarschijnlijk niet in die brief, zo valt te lezen in de Kamerbrief waarin hij dit op 27 mei 2016 aankondigt.
Maar er staat wel een paar heel geruststellend lijkende cijfers in de brief. Hier de passage met de enige cijfers in de brief: “De afgelopen aangifteperiode is ruim 98% van de bijna 9 miljoen ontvangen aangiftes inkomstenbelasting digitaal binnengekomen via MijnBelastingdienst. Vorig jaar was dat nog 96%. Het gebruik van de aangifteapp is substantieel toegenomen: van 200.000 aangiftes vorig jaar naar ruim 350.000 dit jaar.”
Zijn we er?
U denkt waarschijnlijk: 98%, bijna 100% doet de aangifte digitaal, dus dit gaat helemaal de goede kant op. Nog wat hulp voor ouderen, een betere machtigingsfunctie, zoals het advies van de ombudsman aangaf, en we zijn er.
Niets is minder waar. Hoewel meerdere keren toegezegd, moest de Kamer zelf naar de cijfers vragen. Wiebes geeft gedeeltelijk antwoord op de vragen in een nieuwe brief daarover. De elektronische berichten worden op de website van mijnoverheid geplaatst en als het toeslagen betreft ook op de toeslagenportal. Hoeveel mensen in totaal kennis genomen hebben van hun voorschotberichten bij de toeslagenportal vertelt Wiebes niet.
Wie weten wat?
Wel krijgen we te horen dat:
– Wiebes 5,4 miljoen voorschotbeschikkingen verstuurd heeft, waarvan er op mijnoverheid slechts 1,4 miljoen open gelezen zijn. Het is onbekend hoeveel er binnen 6 weken (bewzwaartermijn) zijn opengemaakt. Tot nu toe zijn 4 miljoen toeslagen toegekend zonder dat de ontvanger van het voorschot het gelezen of gecontroleerd heeft.
– Op het moment van het versturen (aan het begin van de campagne) hadden 2,5 miljoen mensen een berichtenbox. In mei hadden 5,0 miljoen mensen een berichtenbox. Hierbij zij opgemerkt dat er 12 miljoen volwassen belastingplichtigen in Nederland zijn.
Nu is Wiebes ook van plan om de uitnodiging tot aangifte (iedereen) te versturen naar de berichtenbox. De berichtenbox, die slechts 40% van de Nederlanders geactiveerd heeft. En die nog niet regelmatig geraadpleegd wordt.
En meer dan 4 miljoen mensen hebben niet eens geweten op basis van welke gegevens (Inkomen, huur, kinderopvanggebruik) hun toeslag in 2016 is berekend. Zij komen er wel achter in de zomer van 2017, wanneer zij een acceptgiro krijgen, niet wetend dat zij dan misschien een week hebben om bezwaar te maken.
Een ware evolutie
En Wiebes: die vertelt nu dus al dat hij volle kracht vooruit gaat met de digitalisering. Hij negeert het kabinetsbeleid, waarover in een eerder document toch helder staat:
– Er moet altijd een alternatief zijn
– De overheidsdienst die elektronisch berichten verstuurt moet ze ook ontvangen en beantwoorden.
Dat laatste zou een ware revolutie zijn. Het antwoord bij de belastingtelefoon is vaak fout, maar je kunt er geen rechtszekerheid aan ontlenen. Als de belastingdienst ook mails gaat beantwoorden, kunnen burgers bewijzen, dat zij zich gebaseerd hebben op de foute informatie van de belastingdienst. Oftewel de belastingdienst zou zelf haar eigen wetten moeten kennen en uitleggen. Dat zou pas een heel grote revolutie zijn.”
Pieter Omtzigt is CDA-Kamerlid en columnist voor ScienceGuide
