Regeerakkoord 2017 al klaar?
Een dergelijk opmerkelijk document “past zij zijn taak om onafhankelijk wetenschappelijk te adviseren, over lange termijnvraagstukken die van groot belang zijn voor de samenleving,” zegt de Raad in zijn inleiding. De doelgroep van dit ‘Memo aan de Programcommissies’ is het geheel van de opstellers van de verkiezingsprogramma’s van de verschillende politieke partijen, van Jan Anthonie Bruijn tot Wopke Hoekstra, Wim Meijer en Martin Bosma dus. De thema’s en richtingen in het document zijn “geen uitputtende agenda,” meldt de WRR bescheiden, maar men stelt tegelijk zonder omhaal dat het erom gaat “die vraagstukken juist nu…..te midden van alle dagelijkse hectiek in beeld te brengen en met het oog op de toekomst aan te vatten.”
De Raad geeft vijf grote prioriteiten voor een komend kabinet mee en elk van hen hangt samen met grote inspanningen van ambities bij het onderwijs, onderzoek, innovatie en kennisbeleid in den brede. Om een voorbeeld daarvan te citeren: “Beleid gericht op sociale cohesie begint bij onderwijs.”
Die vijf hoofdprioriteiten zijn:
1] Het veerkrachtig maken van de economie in tijden van meer instabiliteit en crises.
“Nieuwe strategische voordelen op het gebied van kennis, educatie en innovatieve netwerken” moeten de welvaart helpen bestendigen en groei borgen. Hier is een “proactief economisch beleid “nodig en een “herbezinning op onze terughoudendheid” daarbij.
2] Het aanjagen van een brede innovatiecultuur en attitude door het onderhouden en versterken “van de fysieke en kennisinfrastructuur.”
Beseft moet worden dat “innovatie geen lineair proces is” van kennis-kunde-kassa, maar “veelzijdig en veelvormig” tot stand komt “vaak juist in samenwerking en met uitwisseling tussen verschillende domeinen.”
3] Het zorgen voor het voortbestaan van een ‘high trust’ gemeenschap met haar sociale en economische voordelen.
Waar een leven in “gescheiden werelden” gaat domineren, moet het beleid zich op sociale samenhang richten en met enige nadruk juist hoogwaardige kennismigratie bevorderen. Vluchtelingen moeten direct en tegelijkertijd taallessen, arbeidsperspectief en onderdak krijgen.
4] Het doordacht navigeren in een veranderende wereld om ons heen.
Europa moet tot een grotere variëteit van vormen van samenwerking en onderlinge afstemming komen. In een modern veiligheidsbeleid past prioriteit voor cyberspace als nieuw domein in de internationale orde. Dat raakt kennis en technologie in hoge mate.
5] Het bouwen van een “waardegedreven publieke sector.”
Hierin moet het adagium van het ‘new public management’ gerelativeerd en teruggedreven worden. Publieke belangen moeten herkenbaar voorop staan en “meetbare indicatoren zijn belangrijke hulpmiddelen” als zij dienstbaar blijven aan inhoudelijke doelstellingen en “goed bestuur door te vertrouwen op professionaliteit.” Eigen inkomsten eisen en marktconform werken kunnen de publieke belangen schaden en zelfs marktverstorende effecten opleveren. Daarbij moet de kennis verdiept worden van sociale en menselijke aspecten die met beleidsontwikkelingen samenhangen, opdat “beleid uitgaat van reële veronderstellingen over het keuzegedrag van burgers.”
Onvoldoende zichtbaar
De WRR lardeert deze vijf thema’s met en keur aan aspecten en beleidsrichtingen die zijn onderbouwd met zijn analyses en rapportages uit recente grote adviezen. Zo wijst men er op, dat de definitie van het economisch beleid nog wordt gedomineerd door een BBP-begrip dat is achterhaald. “Grote delen van de dienstensector, zoals…..het onderwijs komen niet meer goed in beeld” hierdoor. Dat leidt tot onvoldoende doeltreffend, eigentijds beleid.
Dat maakt investeringen “in bijvoorbeeld infrastructuur, onderwijs en duurzaamheid nu onvoldoende zichtbaar.” Een herbezinning op het Nederlandse verdienmodel is dan ook noodzakelijk. Activerend economisch beleid moet zich richten op “investeren in kennisnetwerken en de daarvoor noodzakelijke instituties.” Ook omdat deze blijvend waarde toevoegen en sterke aantrekkingskracht kunnen bieden aan onze economie, mits ook gezorgd wordt voor “een goed ontvangstklimaat.”
Slimmere instituties
Het kennisbeleid zou daarom een grotere verscheidenheid verdienen. Slimmere instituties voor innovatie versterken en borgen het verdienvermogen voor de langere termijn. Kennis ontwikkelen, genereren, circuleren en toepassen vereist ook oog voor samenwerkingsvormen en hun intermediaire organisaties. Die moeten zeker zo veel accent krijgen als die voor de arbeidsmarkt in ‘de polder’, zoals bij de SER.
Klimaatbeleid, voedselbeleid in plaats van landbouwbeleid en effectief beheer van cyperspace kennen een “urgentie van opgaven [die] vragen om een breed proces van innovatie.” Het beleid moet daartoe pragmatisch zijn, investeringen doen, doelen stellen, partijen bijeen brengen “en soms ook stevige eisen” stellen.
Al vroeg segregatie
Kort en bondig zegt de WRR over de toegenomen ongelijkheid en kennistegenstellingen: “Beleid gericht op sociale cohesie begint bij onderwijs.” Voorkomen moet worden, dat kinderen kansen missen vanwege het opleidingsniveau thuis. De vroege selectie in de school en onderwijsloopbanen en “de segregatie naar opleidingsniveau” in de samenleving maken dat ook jongeren “al vroeg in gescheiden werelden” leven.
Vooral de middengroepen verdienen hier veel meer aandacht. Bijvoorbeeld bij de ongelijkheid in het opbouwen van financiële buffers, omdat juist zij en de lagere inkomens “per saldo schulden of weinig vermogen hebben.” Dat vergroot onzekerheden, sociale verschillen en “een vergrote volatiliteit van de economie. Wie hierbij even denkt aan de effecten van het leenstelsel onder juist deze groepen en hun kinderen, heeft de denklijn van de WRR vast te pakken.
