De Top 10 van 2016

Nieuws | de redactie
5 september 2016 | In het jaar dat Nederland Europa voorzat en voor HO en R&D belangrijke impulsen gaf, gebeurde er nog veel meer met grote impact op de kennissector. De ScienceGuide Top 10 2016 getuigt daarvan, met Gerard Meijer op 1 voor zijn Open Access triomfen en vrouwen op markante plekken vanuit Spanje, Rotterdam en Maastricht.

Wie zijn de grote inspiratoren, krachtfiguren en durvers die het hoger onderwijs en onderzoek in ons land dit jaar weten te bepalen? ScienceGuide keek rond, liet zich inspireren door zijn lezers en netwerk en komt met zijn jaarlijkse lijst van eminenten. De ScienceGuide Top 10 van 2016  kijkt tot diep in het heelal, naar de binnenkant van OCW, bijzondere mensen op sterke plaatsen, naar nieuwe gezichten in Kamer en Europa en een bijzondere coalitie in Rotterdam. 

En de Tip 5 van 2016 geeft u richting voor de komende tijd. Op wie zou u moeten letten? Dat vindt u hier.

1] Gerard Meijer
De collegevoorzitter van de Radboud Universiteit is de man met de meeste impact in het kennisbeleid en de sector van onderwijs en onderzoek gebleken. Met zijn collega Koen Becking van Tilburg University trok hij de onderhandelingen en beleidsvoering van de gezamenlijke universiteiten ten aanzien van de doorvoering van Open Access. Zij hielden vol. Meijer maakte faam met een stugheid die even productief als onwrikbaar bleek. Piepend en krakend ging Elsevier door de knieën, de doorbraak waar heel Europa naar uitkeek.

Want Meijers ‘deal’ maakte duidelijk, dat als het Europese hoger onderwijs eensgezind was, men onverslaanbaar kon zijn, hoe hoog de internationale uitgevers het ook zouden willen spelen. In tijden van Brexits werd hier een lesje opbouwend samenwerken en elkaar iets gunnen geven. Het voorzitterschap van de EU van ons land sloeg meteen toe en zorgde voor een Europees akkoord ten principale ten aanzien van Open Acces als norm in de wetenschap. Het werk van de Portugese Eurocommissaris Carlos Moedas en van staatssecretaris Sander Dekker was daar effectief en draalde niet. Maar zonder Gerard Meijer was dit niet gelukt.

Het is daarom des te meer betreurenswaardig dat Meijer nu de deur van de Nederlandse kennissector achter zich dichttrekt. Zijn voormalig broodheer in Berlijn lonkt en zo verliest Nederland een topwetenschapper én bestuurder aan het buurland. ScienceGuide hoort dat bij het vertrek van Meijer ook de houding van de Nederlandse politiek ten aanzien van de wetenschap heeft meegespeeld. Na vier jaar als collegevoorzitter was hij daar nogal teleurgesteld over. Vanuit de top van de KNAW wordt met zorg naar dit vertrek gekeken. “Het is toch jammer dat wij als Nederland wetenschappers die behoren tot de wereldtop niet kunnen vasthouden als bestuurder van een universiteit.”

2] Rianne Letschert
Vorig jaar al in de Top 10 vanwege haar grote impact op de inrichting van het lange termijn, wetenschappelijk advies- en analyse mechanisme voor de Europese Commissie, verschijnt de voorzitter van de Jonge Akademie opnieuw. Haar impact blijft onverminderd opvallend. De DJA bloeit. Zij geeft de KNAW meer kleur en dynamiek. En Letschert vertrekt op haar hoogtepunt en treedt aan als rector in Maastricht. Daar volgt zij de eminente Luc Soete op en voegt zich bij de indrukwekkende Martin Paul in het CvB.

Jet Busssemaker noemt de geringe opmars van vrouwen in de academische top “een super irritante kwestie. Ik vind het daarom ontzettend belangrijk dat er vrouwelijke rolmodellen zijn en studenten zien dat het heel normaal is om vrouwelijke hoogleraren te hebben.” Met Rianne Letschert heeft zij een bewijs te meer dat dit kan.

Voor de rectoraatswissel was minister Bussemaker speciaal afgereisd naar Maastricht om te laten zien dat deze benoeming van Letschert navolging verdient. Tegen ScienceGuide zei de minister, “dit is een compliment voor de Universiteit Maastricht. Ik geloof in Rianne, ze is jong, sociaal en creatief. Daarnaast kunnen andere vrouwen van Rianne leren, dat als ze gevraagd worden voor zo’n baan ze niet direct nee zeggen.”

3] Eppo Bruins
Een echte bèta in de Tweede Kamer en een kenner van de kennissector bovendien, dat bleek al direct een aanwinst. Want CU-noviet Bruins mocht met zijn maidenspeech meteen één van de meest ingrijpende wetten van Jet Bussemaker behandelen. Niet alleen zette hij een coherente lijn uit – op zich al een verdienste in heel wat Kamerdebatten over hoger onderwijs – hij bleek ook het parlementaire handwerk van coalities bouwen en doeltreffendheid organiseren in de vingers te hebben.

Alle amendementen van zijn hand werden overgenomen door wisselende meerderheden. Sommige ‘onderwijspartijen’ gingen na maanden borstklopperij tijdens studentendebatten met lege handen naar huis. Bruins is the new kid on the block op het Binnenhof, die in een debat meer principiële keuzes rond de governance en verantwoordelijkheden binnen HBO en WO wist te sturen, dan sommige bewindslieden gedurende een hele kabinetsperiode wisten te verwezenlijken.

4] Montserrat Gomendio 
“De zelfkritische evaluatiecultuur van het onderwijs daagde ons uit enkele pijnpunten flink te agenderen. Die houding in uw land vind ik erg mooi,” zei de vroegere bewindsvrouwe van Spanje over de OECD-review die zij presenteerde.

En er is reden tot dat flinke agenderen. Dankzij Gomendio en haar team kan geen enkele politieke partij voor het verkiezingsprogramma en later in de kabinetsformatie gedurende 2017 heen om de punten die zij op tafel heeft gelegd. “ In uw land is de lijn meer één van ‘we zouden het eigenlijk nog beter moeten kunnen’. Men kijkt naar prestaties elders en wil die tenminste evenaren. Dat is een goede insteek, merken wij. Men probeert de uitdagingen die er nog liggen voor het onderwijs – en die zijn er beslist – scherp in beeld te krijgen.“

“Ik was heel recent in Singapore en daar keken we naar hun lerarenbeleid. U weet dat zij een top performer zijn geworden in het onderwijs, dus dat maakt het extra interessant. Docenten zijn daar zelf vooral lerenden. Deel van hun vak is permanente deelname aan allerlei routes van vorming en verdieping die gericht zijn op heel verschillende rollen. Soms gericht op de vorming tot master teacher, soms tot leraar van leraren. Maar ook bijdragen aan onderzoek van het onderwijs en vorming tot medewerker op het onderwijsministerie of bij curriculumontwikkelingen zijn het doel van zulke routes.”

En zo nog veel meer om flink op te kauwen.

5] Jo van den Brand
“Het is bijna te mooi,” zuchtte Nikhef-voorman en VU-hoogleraar Jo van den Brand. Op meerdere plekken ter wereld werd tegelijkertijd het bewijsstuk gepresenteerd van Einsteins theorie van de zwaartekrachtgolven. Ook bij Nikhef op het Science Park in Amsterdam.

“Dit was een fantastisch gegeven, een knetterhard signaal. Er was al direct geen twijfel meer mogelijk.” Tegen ScienceGuide bekende hij voluit dat “dit op die dag data waren die mij emotioneerden. Een zo ondubbelzinnig signaal uit de ruimte, daar hadden wij zelfs hypothetisch geen mogelijkheid voor durven formuleren. Dit was iets dat we ook niet hadden kunnen hopen. Je droomt hier alleen van.”

Het werk van Van den Brand en zijn collega’s schrijft geschiedenis een onderstreept nog eens hoe rijk en krachtig het wetenschappelijk onderzoek in ons land op alle mogelijke terreinen weet te zijn. De Nederlandse wetenschap zet daarom nu vol in op het vestigen van de cruciale apparatuur voor dit nieuwe vakgebied in ons land. De ‘Einstein Telescope’ zou in Zuid Limburg een plek kunnen krijgen en van daar de nieuwste  tak van wetenschap veroveren. Opzet en ontwerp zijn al in de maak. “Een CERN van dit nieuwste vakgebied bij ons, dat zou toch een geweldige impuls en wereldwijde bron van inspiratie en kennis zijn?” zegt Van den Brand.

6] Marca Wolfensberger
“De ideale persoon om het netwerk op te gaan bouwen dat de verschillende honors-organisaties in Europa gaat verenigen,” voorspelde de jury van de Lector van het Jaar 2016 in januari, toen zij de Utrechtse hoogleraar en Hanze-lector in Groningen beschreef. Met de European Honors Council werd onder haar leiding een stap gezet waar Wolfensberger enkele jaren geleden al in de Verenigde Staten zich op oriënteerde. Daar werd zij vervolgens in 2013 benoemd tot fellow van de National Collegiate Honors Council, het instituut dat zich in de VS al sinds 1966 bezighoudt met het promoten van excellent onderwijs.

Als de eerste voorzitter van die nieuwe Europese Council kan Marca Wolfensberger nu de visie, prioriteiten, aanpak en coalitievorming rond excellentie in het HBO en WO op Europese schaal vorm en inhoud geven. Er zijn niet veel Nederlanders of lectoren die dat kunnen zeggen!

7] Dorien van Lent
Wat doe je als kabinet dat geen meerderheid heeft in de Senaat? Steun verwerven. Luisteren. Inschatten. Een minister heeft daar specialisten voor in huis en die zijn vaak de ‘unsung heroes’ van het beleid. Voor Bussemaker is Dorien van Lent zo’n Zwitsers zakmes dat in elke situatie een hulpmiddel biedt en vindt.

Vanuit de Senaat klinken achter de hand bewonderende geluiden voor het werk van Van Lent. Zijn behoedt de minister voor misgrepen en weet problemen te voorkomen, te beperken en te lijmen. “Zonder haar haalde Jet echt niet zoveel binnen, vergis je niet!” zegt een coalitiegenoot, die een flinke gunfactor noteert waar Van Lent dingen mee kan regelen die de minister zelf veel lastiger rond zou kunnen krijgen.

8] Jos Koldeweij
Het was één van de culturele hoogtepunten van 2016. Kosten noch moeiten waren gespaard om alle topstukken van Jheronymus Bosch van over de hele wereld naar zijn thuisstad Den Bosch te halen. Het Bosch Research and Conservation Project dat zes jaar geleden van start is gegaan resulteerde uiteindelijk in de tentoonstelling Visioenen van een genie dat uiteindelijk 380.000 bezoekers trok.

Eén van de drijvende krachten achter het succes van de tentoonstelling was hoogleraar kunstgeschiedenis van de Middeleeuwen Jos Koldeweij (Radboud Universiteit). Met zijn team slaagde Koldeweij er – getuige de gigantische mediabelangstelling – in om een groot publiek te interesseren voor het werk van de Bossche schilder.

En dat niet alleen, ook de interesse voor uiterst gespecialiseerde kunsthistorische werkwijzen en resultaten is door een enthousiast door Nederland reizende Koldeweij fors toegenomen, zo klinkt het in Nijmegen enthousiast. Valorisatie in optima forma derhalve.

9] Wim van Saarloos
Het pad is al geëffend. De FOM-voorman kreeg eerst het Himmelfahrtskommando opgedragen om de kanteling van NWO in goede banen te leiden. Terwijl hij daar met rust en vaste hand kleine wondertjes verrichtte, werd bekend, dat hij vice-president van de KNAW zou worden. En dat niet alleen, de Leidse geleerde zou te zijner tijd de huidige President opvolgen. Dit kan moeilijk anders betekenen dan dat Van Saarloos met even vaste hand aanstuurt op een plek als de nummer 1 van de ScienceGuide Top 10 in komende jaren.

10] Wilma Franchimon
Waar het in Amsterdam geprobeerd en mislukt is met de UvA en de HvA, daar is men er in Rotterdam wel in geslaagd om de randen van het binaire stelsel op te zoeken. Codarts-voorzitter Wilma Franchimon heeft het initiatief genomen en heeft samen met de Erasmus Universiteit en de Willem de Kooning Academie Hogeschool Rotterdam het Rotterdam Arts & Sciences Lab opgericht.

Dit is een vijfjarig geïntegreerde Double Degree programma. De student volgt daarmee een bachelor op de Erasmus Universiteit en een bachelor op één van de twee Rotterdamse kunsthogescholen. Wilma Franchimon liep al een tijd rond met dit idee, maar toen zij in mei 2015 met de Nederlandse kennissector op handelsmissie ging naar Canada zag zij haar kans schoon. De University of Ottawa heeft al een dergelijk traject en tijdens de reis in Canada werden ook de Vereniging Hogescholen, de VSNU en het ministerie aangestoken door het enthousiasme van Franchimon.

Daarna is het snel gegaan. De verwachting was dat de ontwikkeling van het programma nog wel drie jaar zou duren, omdat men vreesde dat het binaire stelsel een sta in de weg zou zijn. Niets is minder waar. In december van datzelfde jaar is er al een convenant getekend en de eerste studenten zijn dit studiejaar begonnen.

De toenmalig directeur hoger onderwijs op OCW en nu VH-directeur Ron Minnée was bij een tussenrapportage van het plan verbluft over de snelheid waarmee het Rotterdamse HO dit uit de grond had gestampt, zo hoort ScienceGuide. Inmiddels heeft de TU Delft ook al interesse getoond. Daarom wordt momenteel deze Rotterdamse aanpak uitgewerkt in een format voor OCW, zodat ook elders in het land dergelijke samenwerkingsvormen kunnen ontstaan.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK