Democratie houdt niet op bij medezeggenschap
Vanavond presenteert de commissie Democratisering en Decentralisering van de Universiteit van Amsterdam haar rapport in de hal van het Maagdenhuis. ScienceGuide sprak van tevoren met voorzitter Lisa Westerveld over de totstandkoming, bevindingen en belangrijkste aanbevelingen.
De academische gemeenschap van de UvA krijgt in een referendum in november de mogelijkheid om te stemmen over de democratisering van de instelling. Het referendum zal gaan over een drietal onderwerpen: een keuze uit vier modellen voor een meer democratische universiteit, het oprichten van een Senaat nieuwe stijl en het vastleggen van de waarden van de universiteit in een Charter. De commissie heeft zich deels laten inspireren door voorbeelden uit het land, in het bijzonder de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen die al veel werkt met zelfsturende teams.
Negen maanden duurde het onderzoek van de commissie. Vanavond wordt het gehele rapport, dat meer dan 200 pagina’s lang is, gepresenteerd aan de academische gemeenschap.
Totstandkoming commissie
De instelling van de commissie ging niet over een nacht ijs. Er gingen maanden overheen voordat de commissie werd ingesteld en de begroting rond was. “Om eerlijk te zijn had ik niet door dat de commissies nog moesten worden ingericht toen ik werd gevraagd om te solliciteren, ik dacht dat het al was gebeurd.”, aldus Westerveld. Het zeer brede mandaat vroeg om uitvoerig onderzoek naar bestuursvormen die de universiteit decentraler en democratischer moeten maken. “We hebben gesproken met mensen uit alle gelederen van de UvA, van collegeleden tot studenten.”
“De enigen die we niet te spreken hebben gekregen waren de leden van de Raad van Toezicht, terwijl we dat meermaals geprobeerd hebben.”, merkt Westerveld op. Terwijl de commissie bezig was met het ontwikkelen van nieuwe bestuursvormen werd er onder protest van onder andere de actiegroepen in een tweetal collegeleden aangesteld. Toch ziet zij hier geen grote problemen in. “Wij gaan er van uit dat dit college verder gaat met de uitvoering van het tienpuntenplan dat het vorige college heeft opgesteld, dat is ons ook door de voorzitter Geert ten Dam toegezegd.”
De commissie biedt niet alleen een vergezicht, ze wijst ook het zogenaamde laaghangende fruitaan: “We geven een aantal aanbevelingen die snel doorgevoerd kunnen worden, binnen een half jaar. Die leggen we niet voor ter discussie , ze kunnen direct uitgevoerd worden.” Het gaat bij deze voorstellen voornamelijk om concrete acties die bestuur en medezeggenschap kunnen nemen om democratischer en transparanter te opereren, bijvoorbeeld door vergaderingen van de medezeggenschap live uit te zenden op het internet en vergaderstukken beter beschikbaar te maken.
Landelijke implicaties
De door de commissie voorgestelde modellen om tot een democratischere UvA te komen reiken van het handhaven van de huidige situatie met kleine wijzigingen tot een volledige omslag naar een universiteit van zelfsturende teams. Of alle modellen mogelijk zijn binnen de wet is nog de vraag. “Een paar van de scenario’s die we schetsen, zoals het groene en gele model, zijn niet mogelijk binnen de huidige wet.” Aldus Westerveld. “De minister heeft in de Kamer gezegd dat ze openstaat voor een experiment. Toen we als commissie kwamen te spreken met haar ambtenaren raadden zij ons aan toch vooral eerst de mogelijkheden te benutten die er nu al zijn.”
Tussen de Maagdenhuisprotesten en de presentatie van het rapport zitten een slordige twintig maanden. In de tussentijd werd de wet Versterking Bestuurskrachtbehandeld in de Tweede Kamer, zonder dat de bevindingen van deze commissie werden meegenomen. “De wet versterking bestuurskracht hebben we nu gemist. Dat is zonde maar we wilden het onderzoek ook niet haasten.” Aangezien de WHW met enige regelmaat op de parlementaire agenda staat heeft Westerveld nog wel een boodschap voor de nieuwe kamer. “Ik hoop van harte dat de nieuwe Kamerleden goed gaan kijken naar ons rapport en stilstaan bij de medezeggenschap en de functie van de universiteit.”
Spanningsveld
In het rapport wordt uitvoerig aandacht besteed aan de relatie die de UvA als opleider en werkgever heeft met haar studenten en werknemers. Uitkomsten van verschillende enquêtes van de universiteit zelf laten zien dat het slecht gesteld is met de relatie tussen de instelling en haar gemeenschap. Zo geeft het wetenschappelijk personeel de UvA als werkgever een magere 6,2 in de tevredenheidsmonitor en wees recentelijk onderzoek van het AIAS uit dat de instelling momenteel grossiert in tijdelijke contracten.
“Het is belangrijk dat studenten en medewerkers zich betrokken voelen bij de universiteit, maar ze moeten ook een reden hebben om zich betrokken te voelen.”, aldus Westerveld. “Commissielid Matthieu Weggemans kon ons ontzettend veel vertellen over hoe bepalend autonomie is voor het plezier dat iemand ervaart in zijn of haar werk, en dat werkplezier de productiviteit ten goede komt. Juist op een universiteit mag je verwachten dat de studenten en medewerkers weten waar het heen moet met de instelling en daar goede ideeën over hebben, laat ze daar dan ook over meepraten.”
Een belangrijk voorbeeld vanuit andere instellingen was de HAN die meer en meer met zelfsturende teams werkt. Voorzitter van de HAN, Kees Boele, bepleitte onlangs bij besturendag van OCW het belang hiervan. “Als je kijkt naar de manier waarop men op de Hogeschool Arnhem Nijmegen werkt met zelfsturende teams dan zit je eigenlijk al bijna op ons groene model. Wij hebben uitgebreid contact gehad met de medezeggenschap daar en raakten zeer geïnspireerd van wat zij te vertellen hadden.” Het lijkt er dus op dat het WO een hoop kan leren van het HBO.
Dat betrokkenheid en inspraak lang niet altijd via de lijnen van de medezeggenschap hoeven te worden georganiseerd was ook voor Westerveld een eye opener. “Ik had aanvankelijk het beeld dat we ons voornamelijk met versterking van de medezeggenschap bezig zouden houden, maar ik heb ingezien dat het over veel meer gaat dan alleen dat. Het zit ook heel erg in de organisatievorm, en dat is niet alleen hoe inspraak geregeld is. Er zijn een heleboel mensen die graag betrokken zijn met het reilen en zielen van de universiteit, maar absoluut niet in de medezeggenschap willen, omdat het daar vaak niet om de inhoud gaat.” Het vertrouwen in de medezeggenschap op de UvA is dan ook opvallend laag: 2,9 op een schaal van 5, volgens de tevredenheidsmonitor.
Omdat lang niet alles te regelen valt via formele lijnen stelt de commissie voor om ook een aantal kernwaarden van de instelling vast te leggen. Dit moet gebeuren in de vorm van een Charter. “Wij hadden als opdracht om nieuwe modellen te ontwikkelen voor de universiteit. Heel veel zaken, zoals hoe je met elkaar omgaat, kun je echter niet met regels beschrijven. Dat kun je doen door een aantal waarden met elkaar af te spreken in de vorm van een charter. In een dergelijk document kan de instelling uitspreken aan welke kernwaarden zij hangt en welke omgangsvormen daarbij horen.”
Het is nu aan de UvA
In november organiseert marktonderzoeksbureau Ruigrok het referendum. De details van het referendum laat de commissie over aan de kiescommissie van het referendum, zij moeten bepalen wat de exacte vraagstelling wordt en wie stemgerechtigd is.
Dat de meningen op de UvA sterk verdeeld zijn werd de commissie al vroeg in het proces duidelijk. “In de krant lees je alleen maar over de bezetters maar pas als je in de organisatie gaat kijken zie je hoe veel tegenstand er was tegen de protestbeweging. Ook voor die mensen moet je oog hebben.” Deze constatering leidde kort geleden nog tot een felle briefwisseling tussen de huidige Senaat en de commissie waarover ScienceGuide vorige week berichtte.
Een van de voorstellen van de commissie is om de Senaat van de universiteit, nu bestaande uit twaalf hoogleraren, om te vormen tot een groter contemplatief orgaan met vertegenwoordiging uit alle lagen van de universiteit. “Uit onze gesprekken kwam herhaaldelijk naar voren dat er op de universiteit eigenlijk nergens een goede plek is om na te denken over de inhoud en het langetermijnbeleid.”, aldus Westerveld. “De Senaat zou hier een prachtige rol in kunnen vervullen als een plaats waar met alle belanghebbenden wordt nagedacht over de rol en de toekomst van de universiteit.”
De grote vraag is vervolgens wat er gaat gebeuren met de uitslag van het referendum. Op de vraag of het instellen van een commissie nu een vertragingsstrategie van het vorige college is geweest blijft Westerveld het antwoord schuldig. “Het huidige college van bestuur moet hier, in samenspraak met de medezeggenschap, mee aan de slag. Zij moeten samen bepalen welke opkomst voldoende is, en hoe ze het referendum interpreteren.”, stelt ze feitelijk. “Hoe dan ook, kan het hier niet bij blijven.”
