Nederlandse Nobelprijswinnaar

Nieuws | de redactie

5 oktober 2016 | RUG-onderzoeker Ben Feringa heeft de Nobelprijs voor de Scheikunde gewonnen. Samen met collega’s uit Frankrijk en de VS krijgt hij de prijs voor het ontwikkelen van moleculen die gecontroleerd in beweging komen als energie wordt toegevoegd.

Volgens het Nobel-comité laat het werk van Feringa, Jean-Pierre Sauvage en Sir J. Fraser Stoddart zien hoe het steeds kleiner maken van technologie kan leiden tot een revolutie. De laureaten hebben machines op moleculair niveau ontwikkeld en daarmee de scheikunde naar een nieuw niveau getild.

De eerst moleculaire motor

Feringa was de eerste die in 1989 een moleculaire motor ontwikkelde. Hij slaagde er tien jaar laten in om een moleculair rotorblad rond te laten draaien in de zelfde richting. Met het behulp van deze motoren kon Feringa een glazen cilinder laten draaien die meer dan tienduizend keer zo groot was als de motor én ontwikkelde hij een nano-auto.

Het onderzoek dat Feringa in 2004 al de Spinozaprijs opleverde had niet plaats kunnen vinden door de wetenschappelijke doorbraken van zijn collega’s Jean-Pierre Sauvage  en Fraser Stoddart. In 1983 zette Sauvage de eerste stap naar een molecule machine door twee ringvormige moleculen als een ketting aan elkaar te koppelen.

Stoddart draaide in 1991 zo’n moleculaire ring om een dunnen moleculaire as en toonde aan dat de ring om de as kon gaan draaien. Later ontwikkelde Stoddart op basis van deze doorbraak ondermeer een moleculaire lift, een moleculaire spier een computerchip gebaseerd op moleculen.

Belang van samenwerking

De Nobellaureaten van 2016 in de chemie hebben er gezamenlijk voor gezorgd dat de moleculaire motor inmiddels op het zelfde punt in de ontwikkeling zit als de elektrische motor in 1830. Het mag verwacht worden dat moleculaire machines een cruciale rol gaan spelen in de ontwikkeling van nieuwe materialen, sensoren en de opslag van energie.

Dat Feringa zich Nobelwinnaar mag noemen, mag ook op het conto geschreven worden van een groot team van onderzoekers in Groningen en de rest van de academische wereld. Onlangs verwees KNAW-president José van Dijck in haar jaarrede naar Feringa’s werk en het belang van samenwerking daarbij. Feringa “liet zien hoezeer wetenschap een samenspel is van heel verschillende onderzoekers met een gezamenlijk doel. In zijn team werkt een vijftigtal onderzoekers—jong en oud, man en vrouw, zeventien nationaliteiten—aan de oplossing van wat tegelijkertijd een wetenschappelijk probleem en een maatschappelijke uitdaging is.”