Open wetenschap voor iedereen
Enkele weken geleden kondigde staatssecretaris Sander Dekker een Nationaal Platform voor Open Science aan. Deze brede coalitie moest op korte termijn een nationaal plan gaan formuleren waarin ieders verantwoordelijkheden en te ondernemen acties in uitgewerkt werden. Dat plan werd gisteren in de Glazen Zaal in Den Haag gepresenteerd.
Op papier is het geregeld
In totaal zijn tien partijen bij het initiatief betrokken: VSNU, KNAW, NWO, Vereniging Hogescholen, de Koninklijke Bibliotheek, SURF, NFU, ZonMw, Promovendi Netwerk Nederland en GO FAIR. Deze partijen zetten in Den Haag allemaal een handtekening onder het plan dat er voor moet zorgen dat de wetenschap transparant en open is voor iedereen.
Dat betekent onder meer dat in 2020 100% open access publiceren de norm moet zijn, onderzoeksdata optimaal geschikt moet zijn worden gemaakt voor hergebruik, open science onderdeel wordt van het evaluatie- en waarderingsproces van wetenschappers en dat een speciaal op te richten ‘clearinghouse’ onderzoekers ondersteunt met kennis over open science.
Secretaris-generaal Marjan Hammersma hoopt dat het Nationaal Plan Open Science een ‘zwaan-kleef-aan-effect’ teweeg zal brengen en ook andere organisaties en landen zich zullen gaan aansluiten bij de ambities die in het plan zijn uiteengezet. “Op papier is open science geregeld, maar we zijn er natuurlijk nog lang niet.”
Hoe moeilijk het is om echt tot open science te komen, werd geïllustreerd door universitair docent Daniël Lakens van TU Eindhoven. “Open science heeft te maken met sociale dilemma’s. Ik wil best open access publiceren, graag zelfs. Maar ik ga niet zomaar een publicatie in een gerenommeerd blad als Science of Nature aan mij voorbij laten gaan. En die zijn niet open access.”
Volgens Lakens is het daarom zaak dat er maatregelen genomen worden die net die aansporing kunnen zijn om wel open publiceren na te streven. Als voorbeeld geeft het blad Psychological Science dat sinds 2014 badges toekent aan onderzoek waarvan de data en het onderzoeksmateriaal open beschikbaar is. “Dat klinkt misschien kneuterig, maar het werkt echt als een tierelier.”
“Wij hebben de deur open gewrikt”
Hoe moeilijk het is om echt tot grote veranderingen te komen op het gebied van open science, bleek onlangs al uit de openbaar gemaakte overeenkomsten tussen universiteiten en uitgevers. Zo geldt het predicaat open access in die overeenkomsten enkel onderzoek van Nederlandse onderzoekers, waar wetenschap meer en meer internationaal teamwerk is.
VSNU-voorman Karl Dittrich ziet het Nationaal Plan Open Science dan ook als een goede eerste stap, maar erkent ook dat andere landen moeten volgen. Met interesse volgt Dittrich dan ook de ontwikkelingen in Duitsland, waar universiteiten inmiddels volop in de clinch liggen met uitgever Elsevier. “Wij hebben de deur als het ware open gewrikt en nu is het zaak dat een ander er eens zijn volle gewicht tegenaan zet.”
Rolf van Wegberg die namens het Promovendi Netwerk Nederland het plan ondertekende, benadrukte in het licht van de actualiteit de noodzaak van de stappen die op het gebied van open science gezet worden. “In deze tijd van alternatieve feiten waarin wetenschap meer en meer ‘ook maar een mening’ is, is onze transparantie en openheid meer en meer van belang.”
