Onderzoekers zijn kleine kapitalistjes

Nieuws | de redactie
12 september 2017 | In 2013 verscheen Het Academisch Manifest - Van een bezette naar een publieke universiteit. Deze publicatie van Hans Radder en Willem Halffman, leidde tot veel internationale respons vanuit de academische wereld. Deze zomer verscheen een bundeling van de internationale reacties.

Het Academisch Manifest, geschreven door filosofen Hans Radder (Vrije Universiteit) en Willem Halffman (Radboud Universiteit) maakte ten tijde van de publicatie veel los. Academici van over de hele wereld sloegen aan het vertalen en uiteindelijk werd het manifest in vele verschillende talen gepubliceerd. De kernboodschap van het manifest: de universiteit gericht op output, de productivistische universiteit, is een universiteit die volgens de auteurs de academicus tot interne vijand heeft verklaard.

In navolging van de vele reacties hebben Radder en Halffman nu de verhalen van auteurs uitdertien landen gebundeld. Elk schreven zij een hoofdstuk over de gelijkenissen en verschillen met de situatie in Nederland.

Lees hier de publicatie International Responses to the Academic Manifesto: Reports from 14 Countries.

“Wij willen een internationale dimensie geven aan deze discussie die in Nederland is gevoerd. Daarnaast is het van belang om internationale solidariteit te creëren en uiteindelijk kunnen voorbeelden van over de hele wereld bijdrage aan een juiste strategie voor de toekomst.” legt Radder uit. In het academisch manifest werd al opgeroepen tot burgerlijke ongehoorzaamheid en actie, en dat is er in deze bundel niet minder op geworden.

Kleine kapitalistjes

Inmiddels is de publicatie in zes talen vertaald, er is dus kennelijk veel interesse in dit thema. Dat blijkt ook uit de verschillende hoofdstukken in het essay. In Spanje heeft het Manifest uit 2013 zelfs grote hervormingen binnen de universiteit van Madrid tegen kunnen houden, zo blijkt uit de bijdrage van Eva Aladro Vico, professor informatie- en communicatietheorie, directeur van de faculteit en journalist. De argumenten van de Nederlandse hoogleraren gaven de Spaanse academici handvatten om de medewerkers te mobiliseren en de discussie met het bestuur te heropenen. In Madrid hopen ze nu op een herijking van de universiteit als orgaan voor kritische educatie en onderzoek.

Grote internationale verschillen zijn er ook. Zo is in Australië niemand binnen de universiteit in vaste dienst. Vanuit een sterk neoliberale gedachte steunt de overheid universiteiten niet financieel, de studenten en de bedrijven moeten hier voor hoger onderwijs betalen. “Onderzoekers zijn kleine kapitalistjes, ze brengen direct geld binnen voor universiteiten.”

Braindrain

In Bosnië herkennen de academici zich niet volledig in het Manifest. Hier is juist heel veel vrijheid voor docenten, en hebben academici veel status. Veel academici verlaten Bosnië om in andere landen hun onderzoek verder voort te zetten. Opmerkelijk is dat de Bosniërs aanvoeren dat de kwaliteit van de tijdschriften waarin zij in eigen land publicaties plaatsen te wensen over laat. In Bosnië, waar de chaos door de auteurs toe is geschreven aan een post-communistisch landschap, moet nog veel veranderen. Hier gebruiken academici het Nederlands manifest naar eigen zeggen om te leren hoe het juist niet moet.

De braindrain is er op meerdere plekken in de wereld. Scandinavië is internationaal gezien nog steeds een positieve omgeving voor de academie. Alle hogere opleidingen zijn er gratis, en onderwijs wordt bijna helemaal betaald door de overheid. Toch is er ook in Finland sprake van bezuinigingen binnen de wetenschap vallen er ook in Finland bezuinigingen en is er sprake van een braindrain naar Duitsland en het Verenigd Koninkrijk.

Keuze voor marktwerking

In een poging om aansluiting te blijven houden bij de andere BRIC-landen lanceerde de overheid van Brazilië in 2000 een plan gericht op ‘Innovationism’. Al het verdere onderzoek moet daar voortaan gericht zijn op innovatie voor het bedrijfsleven, en daarbij toepasbaar en winstgevend.

Dat het in Nederland ook nog niet beter gaat is volgens Radder duidelijk te zien. “De benoeming van Duisenberg voelt als een dolk in de rug.”, aldus Radder. De filosoof betreurt het dat de discussie rondom zijn aanstelling bij de VSNU niet is gevoerd op inhoudelijke punten, “het is oppervlakkig gedoe om een man met veel controversie om zich heen.” Duisenberg is volgens Radder een duidelijke keuze voor nog meer marktwerking, “waarvan we de gevolgen, ook internationaal, nu wel hebben gezien.”

Radder ziet nog wel lichtpuntjes: “Er is veel beweging in Nederland, zo heeft het UMC Utrecht bijvoorbeeld het voortouw genomen in experimenteren met andere beoordelingssystemen, waarin er meer ruimte is voor de sociale context. Toch is het denken over excellentie en competitie nog steeds dominant.”

Naar een publieke universiteit

Op de vraag welke stappen er volgens hem gezet moeten worden om de productivistische universiteit terug te dringen heeft Radder niet meteen een duidelijk antwoord: “Het is moeilijk om veranderingen in de wetenschap te realiseren want de academici moeten ten eerste mee draaien in dit systeem om te overleven en er heerst angst voor repercussies van bovenaf. Ten tweede is het individualistisch model, iedereen is elkaars concurrent.”

Het verenigen van de academici lijkt de grootste horde die genomen moet worden. In Canada, Brazilië en Spanje zijn wel voorbeelden bekend van het verenigen in vakbonden. Radder en Halffman riepen al eerder op tot actie, maar erg makkelijk gaat dat niet, zeker niet in de internationale context. ”Kijk naar een land als Japan, daar zijn stakingen niet aan de orde, in deze cultuur van volgzaamheid past dit niet.”

Ideeën voor stakingen zijn er wel in Vlaanderen, de Vlaamse auteurs spreken over een administratieve staking. In Vlaanderen zijn na veel protesten en onderzoeken nog geen duidelijke veranderingen gerealiseerd. Wel is er een aantal nieuwe rectoren die wellicht wel verandering komen brengen. Een administratieve staking heeft voor universiteiten een grote implicatie, auteurs vermelden niet langer de universiteit op publicaties; hetgeen een negatief effect heeft op de ranking van de universiteit.

De reacties van over de hele wereld laten zien dat de Nederlandse protesten, middels de woorden van Radder en Halffman weerklank vinden. De auteurs zijn onderdeel van verschillende culturen, werken onder verschillende overheden, hebben verschillende budgetten maar geven allen aan dat in meer of mindere mate verandering gewenst is. Een verandering die waarschijnlijk moet beginnen van binnenuit: het vergroten van bewustwording en een vergroting van de solidariteit.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK