Onderzoekscommunicatie gaat ingrijpend veranderen

Nieuws | de redactie
6 oktober 2009 | Vergeet wetenschappelijke tijdschriften en boeken. Met moderne technologieën wordt wetenschappelijk publiceren dynamisch en interactief. KNAW en SURF gaan onderzoekers daarbij helpen.

Wetenschappelijke literatuur wordt door velen nog geassocieerdmet universiteitsbibliotheken, gevuld met boeken en ingebondentijdschriften. Vanaf 2000 ontstaat steeds meer ruimte – letterlijk(door het verdwijnen van boekenkasten) en figuurlijk – om te gaanwerken met publicaties via computer en internet. Maar zoals deeerste auto op een koets leek, zo lijken digitale publicatiessprekend op hun papieren voorgangers. De tijd is rijp voor eengeheel nieuwe manier van wetenschappelijk publiceren encommuniceren.

Klassieke publicatievormen

Het verschil tussen de publicaties van nu en die van pakwegdertig jaar geleden is niet zo groot als iedereen denkt. Ja,publicaties zijn op grote schaal omgezet van papieren in digitalevorm.  Gek genoeg bleef de vorm van de publicaties hetzelfde.Druk maar eens een recent artikel uit een willekeurig digitaaltijdschrift af. Dit ziet er in wezen nog net zo uit als een artikeluit de jaren zeventig.

Toch blijft niet alles hetzelfde. Het eerste teken vanverandering is te zien in de proefschriften. Deze worden nu bijnaallemaal digitaal gepubliceerd, vooral omdat zo allerlei bijlagengemakkelijk kunnen worden toegevoegd die in de papieren versiewerden weggelaten. Dit blijkt een positieve invloed te hebben op deverspreiding: de digitale proefschriften worden gedurende langeretijd en door een breder publiek gelezen en becommentarieerd danvoorheen.

Deze proefschriften en andere digitale publicaties zijngemakkelijk terug te vinden via het wetenschapsportal NARCIS (www.narcis.info). NARCIS is eeninitiatief van de Nederlandse universiteiten, NWO, SURFfoundationen KNAW en wordt door de KNAW beheerd.

Nieuwe communicatievormen

Aan het vasthouden aan de klassieke vorm van de publicatie lijkteen eind te komen met de komst van een generatie wetenschappers,die is opgegroeid in de wereld van het WorldWideWeb. Voor dezeonderzoekers – en hun progressieve oudere collega’s – voldoet detraditionele wijze van publiceren niet meer. Voor hen is de tijdrijp voor een nieuw paradigma: een wereld waarin de resultaten vanonderzoek tot in detail beschikbaar en verifieerbaar zijn.

Wat wil dat zeggen? Wetenschappelijke boeken en artikelen zijnhet resultaat van onderzoek. Soms bestaat onderzoek uit hetbestuderen van reeds bestaand materiaal, zoals middeleeuwsehandschriften, fotoverzamelingen of fossielen. In andere gevallenbestaat het onderzoek uit het doen van experimenten, bijvoorbeeldvogeltellingen of enquêtes. Al deze ruwe gegevens die aan de basisliggen van de wetenschappelijke publicatie (dat kan dus zoweleen  handschrift zijn als een vogeltelling) kunnen deonderzoekers nu publiek maken. 

Verrijking en dynamiek: verrijktepublicaties

Het domweg publiceren van ruwe data (zoals vogeltellingen)zonder verband met een publicatie heeft niet erg veel nut. Eenpublicatie met toegevoegde waarde, ook wel een verrijkte publicatiegenoemd,  bestaat daarom uit een kernpublicatie (lijkend ophet klassieke boek of artikel) met al haar relaties met hieraanverbonden aanvullende informatie (foto’s, teksten,geluidsfragmenten, datasets, verwerkingssoftware, video’s).

Zo’n publicatie nieuwe stijl is niet statisch van karakter. Delezers kunnen deze verrijken met hun commentaar. Dit geeft extradynamiek aan het publicatieproces. Veel sneller dan voorheen kan deonderzoeker nagaan hoe zijn publicatie door anderen wordtontvangen.

Loslaten van de traditionelepublicatie

In sommige wetenschappen laten wetenschappers het traditionelepubliceren soms al helemaal achterwege. De ‘publicatie‘ isdan bijvoorbeeld een video. Een losse video op zich biedt de kijkerweinig informatie, maar dankzij het model van ‘verrijktepublicaties’ kan de maker van de video er allerlei informatie aanverbinden (de beschrijving van het experiment; relaties met eerdereexperimenten; trefwoorden). Zo kan de kijker zich van tevoren eenoordeel vormen van de video die hij gaat bekijken. En ook hierkunnen de kijkers weer hun commentaar toevoegen aan deze’publicatie‘.

Domeinen groeien naar elkaar toe

Dit nieuwe publiceren heeft een verrassend neveneffect. In dewetenschappelijke wereld bestonden er grote verschillen inpublicatiegedrag tussen de alfa-, beta- en gammawetenschappers. Aan de ene kant van het spectrum bevinden zich de alfa’s methun boeken en aan de andere kant bevinden zich de bèta’s met hunaandacht voor het tijdschriftartikel. 

De overstap naar verrijkte publicaties zal dit onderscheidgrotendeels laten verdwijnen. Het accent zal komen te liggen op hetpresenteren van de resultaten van onderzoek, van de bijbehorendeanalyse en van de gegevens die bij het onderzoek zijn gebruikt. Jekunt dan niet meer spreken van een boek of een tijdschriftartikel.Het gaat hier om een wetenschappelijke publicatie nieuwe stijl.

Publicatiehulpjes

Een kleine voorhoede van technische goed onderlegde onderzoekerskan al goed omgaan met deze nieuwe wijze van publiceren. Voor demeeste onderzoekers is het  wachten op de komst vanpublicatiehulpjes. Hiermee zullen zij op eenvoudige wijzenieuwerwetse publicaties kunnen samenstellen.  

Denk in dit verband aan de ontwikkeling van E-mail. Pas door dekomst van mailprogramma’s als Outlook kan iedereen zonderproblemen een mailtje verzenden, terwijl daar vijftien jaar geledeningewikkelde commando’s voor nodig waren.

In het door SURFfoundation gesubsidieerde project ESCAPE (EnhancedScientific Communication by Aggregated PublicationsEnvironments) werken de Rijksuniversiteit Groningen, deUniversiteit Twente en de KNAW samen om eind 2009 hulpmiddelen opte leveren waarmee wetenschappers, ongeacht hun discipline opeenvoudige wijze verrijkte publicaties kunnen samenstellen.

We verwachten dat het simpel kunnen produceren van verrijktepublicaties zal leiden tot een ingrijpende verandering in deonderzoekscommunicatie.  Sommigen spreken zelfs van eenparadigmaverschuiving.

Belangrijkste winstpunt in dit nieuwe communicatieproces is decontroleerbaarheid en verifieerbaarheid van alle stappen in hetwetenschappelijk onderzoek. Onderzoekers zullen in breder verbandgaan samenwerken en kunnen beter voortbouwen op het werk vananderen, ook als anderen in een andere vakgebied werkzaam zijn. Ditzal een enorme impuls geven aan het onderzoek enonderzoeksprocessen aanzienlijk versnellen.

Arjan Hogenaar (KNAW)
Marjan Vernooy-Gerritsen (SURFfoundation)


Proefschriften en andere digitale publicaties zijn gemakkelijkterug te vinden via het wetenschapsportal NARCIS (www.narcis.info).NARCIS is een initiatief van de Nederlandse universiteiten, NWO,SURFfoundation en KNAW en wordt door de KNAW beheerd. Op de sitevan Narcis wordt ook het laatste nieuws van ScienceGuidegepubliceerd.

 


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK