‘Je merkt pas echt dat je een Europeaan bent als je buiten Europa bent’

Nieuws | de redactie
15 februari 2006 |

Interview met Geert Mak

Wat is het eerste waaraan je denkt als je ‘Europa’ hoort?
Verschillen. Dit is een kenmerk van Europa. De landen van Europa verschillen flink van elkaar, in tegenstelling tot bijvoorbeeld China. Dit geeft Europa ook een zekere dynamiek. Europeanen hebben elkaar in de afgelopen eeuwen op een ongemene manier de hersens ingeslagen en toch wordt Europa nu een. China daarentegen is al heel lang een moloch met vaststaande grenzen en structuren. Europa is dat eigenlijk pas sinds kort. Europa bestond in het verleden uit grote en kleine landen en rijken, uit graafschappen, vorstendommen en bezat steeds veranderende machtsblokken. Waar China door de eeuwen heen amper veranderde, gebeurde er in Europa van alles. De Renaissance, Verlichting, de Industriële revolutie, het hield niet op. Dat hoort bij Europa en uit dat verleden zijn ook zulke grote culturele en nationale verschillen ontstaan.

Wat is je meest bijzondere ontmoeting in Europa geweest?
Dat was met Iris, een liftster in Hongarije. Iris was erbij geweest toen het IJzeren Gordijn viel in de zomer van 1989. Op dat moment dacht ze dat alles anders en beter zou worden. Maar de werkelijkheid werd voor haar heel anders. Het staatsbedrijf waar ze als ingenieur werkte ging op de fles, net zoals het reclamebedrijfje dat ze daarna met haar man begon. Kort daarna overleed haar man ook nog eens veel te jong. En na een paar jaar was ze van ingenieur paardenknecht geworden. En dat terwijl ze dacht dat alles anders en vooral beter ging worden. Het kapitalisme bracht echter niet wat ze ervan hoopten. Het was harder dan de mensen aan de oostkant van het Gordijn dachten. Op dit moment leven er miljoenen ‘Irissen’ in Oost Europa. De EU is voor hen het volgende teken van hoop. Maar er zijn ook wrokkige mensen. Die mensen zien het Westen als een bron van kwaad en als een gevaar. Iris behield de hoop, al was ze ook een treurige vrouw. Juist dat maakte haar bijzonder.

En wat je meest bijzondere ervaring?
Europa is doortrokken van geschiedenis. Als je van plek naar plek rijdt, dan krijg je vanzelf heel veel bijzondere gebeurtenissen. Als je naar Wenen, St. Petersburg, Rome en Roemenië reist, dan krijg je teveel ervaringen om er een uit te kiezen. Zo ligt in Boekarest het graf van Ceaucescu, wat dwars ligt ten opzichte van de andere graven op de begraafplaatsen. De bedelvrouwtjes die op de begraafplaats rondlopen zeggen dat zolang het graf scheef ligt het niet goed kan gaan met Roemenië. Als Europa wat met Roemenië wil, dan zal men er eerst voor moeten zorgen dat dat graf wordt verplaatst. In Roemenië moet nog zoveel gebeuren aan de voorzieningen voor de mensen, de democratie en het rechtssysteem voordat het een echt Europees land genoemd kan worden. En dat Roemenië komt al in 2007 bij de EU. God beware ons. Ja, schrijf dat maar op.

Op welk moment voel je je heel duidelijk Europeaan? Of juist niet?
Wij hadden ooit een huisje in Friesland, dichtbij Oranjewoud. Op een goede dag begonnen ze het grasveldje waar we altijd de auto zetten om te ploegen tot een officieel parkeerterrein. Dat was eigenlijk op zichzelf al onzin, want er stonden nooit veel auto’s, het veldje was zelfs vaak grotendeels leeg en het ging zo al jaren goed. Maar toen die parkeerplaats klaar was, begon het pas. Er kwam namelijk een bord te staan met een hele slechte plattegrond. En de nodige nuttige informatie voor bezoekers van het bos en de overige natuur in de buurt van ons huisje. Nuttige informatie van het niveau dat er herten en kraaien in het bos te zien konden zijn. Alsof je iemand moet uitleggen dat je kraaien in een bos kunt tegenkomen. Toen ik wist dat allemaal aangelegd zou worden, wist ik meteen dat dit nooit van geld uit Nederland of Heerenveen betaald kon zijn. Zou iemand Europa dan zo gek gekregen hebben om hier een subsidie aan te besteden? En jawel. Rechtsonder het informatiebord stond trots aangetekend dat dit project gerealiseerd was met een subsidie uit Brussel. Als Nederlander werd ik toen heel erg boos. Dat ons belastinggeld toch aan dit soort onzin werd uitgegeven.
Maar ik voelde me ook Europeaan. Omdat ik wist dat in Vasarospec, Hongarije een school stond die geld nodig had en dat in dat dorp ook betere wegen van die subsidie gefinancierd hadden kunnen worden. En het krakkemikkige bruggetje waar zoveel mensen van afhankelijk waren in Polen, maar wat in een bijna levensgevaarlijke staat verkeerde. Subsidie naar die plekken zou nut hebben. Investeringen als in dit soort projecten kunnen zaken als vrede, stabiliteit en vreugde brengen. De parkeerplaats en die plattegrond bij ons huisje heeft dat volgens mij nog niemand gebracht.

Noem 5 dingen die voor jou typisch Europees zijn.
Allereerst de goede kwaliteit van leven. Vooral in West-Europa letten we als mensen veel meer op een prettig bestaan. Amerikanen bijvoorbeeld willen vooral veel geld verdienen, terwijl we in Europa veel blijer zijn met een middag vrij. We verdienen liever wat minder terwijl we meer tijd voor onszelf hebben dan dat we amper tijd hebben om ons geld uit te geven. We nemen met minder luxe genoegen voor meer tijd voor onszelf. Als tweede heeft Europa de enorme verscheidenheid aan talen en culturen. De verschillende identiteiten die de Europese landen kenmerken maken van Europa een feest om doorheen te reizen.
Europa is daarbij ook een oud continent. Als je door Frankrijk en Italië reist zie je akkers die al 2000 jaar gebruikt worden. En dat terwijl Europa ook altijd een modern continent is geweest. Omdat het altijd in ontwikkeling en beweging is. In een klein plattelandsdorp in Spanje gebeurt veel meer dan in een gemiddelde Amerikaans stad in de Midwest. Daar staat de tijd al zo lang stil. In Europa lukt het om 50 procent van de werkeloosheid in een dorp terug te brengen. Terwijl Amerika wel een sterk leger op de been kan brengen en er hypermoderne voorzieningen in de gezondheidszorg beschikbaar zijn. Alleen kan daar nog steeds dezelfde groep mensen wel en niet gebruik van maken.

Tenslotte wordt Europa een grijs continent. Daar moeten we voor uit kijken. We moeten meer kinderen krijgen. Daar moeten jongeren hun best voor doen. De zo gewenste kwaliteit van leven is namelijk ook een gevaar. Het eigen levensgeluk wordt voor jonge mensen beperkt door kinderen en daarom krijgen we in Europa later en minder kinderen dan in andere landen. En dat dreigt te leiden tot weinig initiatief en dynamiek in de Europese landen. Een vergrijzende bevolking leidt altijd tot een samenleving waarin verstarring en conservatisme de kop opsteken. Daar moet Europa nu voor uitkijken, want dat is een griezelige ontwikkeling. Zeker voor een traditioneel zo dynamisch continent als Europa.

Wat betekent Europa voor je?
Europa is een vredesinstrument. Dat is altijd de reden geweest voor Europese samenwerking en dat is ook altijd gezegd. Los van de welvaart is de vrede hét argument voor Europa. Er is in Europa namelijk altijd oorlog geweest. Op een paar adempauzes en wapenstilstanden na heeft er altijd oorlog gewoed in Europa. Nu hebben we al lange tijd vrede. En dus is Europa een succes. Maar voor die vrede is echter wel iets anders belangrijks ingeleverd: de democratie. Want het is straks niet zo dat het Europese proces gaat stoppen als het volk in Frankrijk of in Nederland tegen de conventie gaat stemmen. En dat gaat natuurlijk gebeuren. Is het niet hier dan doen de Britten het wel.
En toch zal de machine dan doorgaan. Er zal dan een waarschuwingslampje gaan branden. Er zal gezegd worden dat er olie moet worden bijgevuld. Terwijl er eigenlijk een bel zou moeten rinkelen dat er iets mis is met de kwaliteit en de samenstelling van de olie. Als de burgers Europa blijkbaar niet zien zitten, is dit een groter probleem dan dat je even de motor moet smeren. Als de burgers Europa niet zien zitten, valt het motorblok onder Europa vandaan. Maar de vraag is natuurlijk helemaal niet of we nu wel of niet deze Grondwet moeten goedkeuren. En het gaat al helemaal niet over de euro of welke landen in de toekomst erbij moeten komen of niet. Europa is het project waarin we gaan bepalen hoe de wereld in de 21e eeuw gaat werken. Het gaat er niet om wat Giscard in elkaar heeft geknutseld. De vraag is hoe je in de wereld van de 21e eeuw staat? Wil je de dingen in de nationale staten blijven regelen of niet? Overal in de wereld wordt op dit moment met mensen gepraat over de vraag of je nationaal of internationaal dingen moet gaan regelen. En Nederland slaapt ondertussen door. Dat is ons probleem.

Nu is er een referendum over de vraag hoe Nederland zich in de toekomst op moet gaan stellen in internationale verbanden. En wat merk je er nou van? Gerrit Zalm, de Minister van Financiën en vice- premier roept vrolijk dat hij zich er niet mee gaat bemoeien. Dat is belachelijk. De nationale politiek schuift problemen van zich af door naar Europa te wijzen als zondebok. En dus dreigt een Nederlands nee tegen Europa. En wat moet je dan als Nederland? Het is een vrij belachelijke toekomst om te zeggen dat we Europa wel kunnen laten vallen. Het gaat erom hoe je de wereld ziet. Dat Donner onwaarheden over Europa verkoopt kan me nog geeneens schelen, het gaat erom waar je als land en als regering voor gaat. Bush is dan tenminste nog duidelijk: Amerika gaat voor zichzelf. Maar waar gaat de rest van de wereld voor? Kunnen we de wereldproblematiek oplossen vanuit de nationale regeringen? Of gaan we samenwerken en samen proberen problemen op te lossen. Ik sta heel erg achter het project om te proberen als Europa een bijdrage te leveren aan de vrede en het leven in de eigen lidstaten, maar om ook mee te werken aan de rest van de wereld. Ik word gek van de politiek die Europa links laat liggen en in het verdomhoekje zet.

Het imago van Europa? Dat is niet zo goed, er zijn dingen waar mensen de pest aan hebben. Het is natuurlijk totaal onnozel dat Europa oplegt dat er op een zeilschip een invalidentoilet moet zijn. Dat zijn inderdaad de excessen van de Europese regelgeving. Maar Europa zorgt ook voor vrede, het is een uniek project op dit moment in de geschiedenis. Ik durf te stellen dat een kwart, net zelfs een derde van de welvaart in Nederland een gevolg is van de EU en zijn voorlopers. Dankzij de EU kent onze generatie de problemen van vroeger niet meer. We hoeven ons geen zorgen meer te maken over oorlog of over de welvaart. De vanzelfsprekendheid van deze verworvenheden is een van de grote Europese problemen. Het is net als de waterleiding. Je merkt het belang pas als die niet meer werkt. Het is totale zelfmoord van Nederland om tegen Europa te zijn, we hebben het nodig. We hebben namelijk geen macht, daarvoor zijn we te klein.

Je moet door het huidige imago heen kijken. Het gaat om wat Europa werkelijk is. En dat is niet mis, ondanks alle onzin in de regelgeving. Er is veel om enthousiast over te zijn. De mensen die begonnen zijn met Europa waren erg gedreven. Zij hadden de oorlog meegemaakt en wilden ten koste van alles voorkomen dat dit hier nog eens zou gebeuren. Dat enthousiasme voor Europa is nog overgeslagen op mijn generatie. Wij hebben nog de gekte van de oorlog in de ogen van onze ouders zien verzachten, wij hebben de armoede zien verdwijnen. Maar jullie generatie (de jongeren van nu, red.) heeft dat niet meer gezien. De generatie van nu kent de situatie van voor de EU niet meer. Europa moet een enorme slag maken om mensen weer enthousiast te maken voor zijn verworvenheden, het is écht uniek wat er in dit continent heeft plaatsgevonden. Reis maar eens een maand door Europa en kijk daarna maar eens maand rond in Noord Amerika. Er gebeurt niks in de plaatsen in het grote midden van Amerika. De samenleving daar staat in zijn achteruit. In Europa gaat er in de instituten van alles mis, maar is er toch ook werkelijk van alles in gang gezet.

We maken op dit moment een historische overgang mee. Je ziet dat er in Afrika, in Azië en Zuid- Amerika naar Europa wordt gekeken als voorbeeld van hoe internationaal samen te werken en te ontwikkelen. Men kijkt niet meer naar Amerika als voorbeeld, maar naar Europa. Je krijgt over twintig jaar een Aziatische euro en een Aziatische samenwerking gebaseerd op de EU. En niet omdat de euro het leven duurder heeft gemaakt in Nederland.

Wat vind je typisch Europese normen en waarden?
Die kun je niet noemen. Je merkt pas dat je Europeaan bent als je buiten Europa bent. Dat heeft niet met normen en waarden te maken. Die zijn over de hele wereld hetzelfde. Gij zult niet stelen, doden en jaloers zijn. Gij zult uw naasten liefhebben. Maar in Europa interpreteren we dat wel anders. We willen zorgen voor elkaar, solidair met anderen zijn. Dat is misschien wel Europees.

Ben je blij met de Europese Unie?
Ja

Wat weet je van de Grondwet van de EU?
Genoeg om er een mening over te hebben

Wat is je mening over de Grondwet?
Een stap in de goede richting

Ga je stemmen bij het referendum?
Ja

Waarom wel/niet? Wat ga je stemmen?
Voor

Heb je nog een boodschap voor de rest van Nederland?
Bedenk dat wat op Europees gebied een vanzelfsprekendheid lijkt, dat helemaal niet is. Denk daarbij maar aan het water uit de kraan. Pas op het moment dat de leidingen ontploffen merk je hoe essentieel het allemaal is.

Mak sprak met Joost de Bruin van Europa Anders voor ScienceGuide. Daar vindt u nog meer van zulke interviews met interessante mensen..


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK