ScienceGuide Top 10 2005

Nieuws | de redactie
14 februari 2006 |

Het collegejaar begint en dus is er ook weer de ScienceGuide Top 10. Wie zetten écht een stempel op de kenniswereld? En waarom dan wel?

De ScienceGuide Top 10 2005 vormt een weerslag van de namen en overwegingen die zijn genoemd door vele direct betrokkenen: ho-bestuurders en medewerkers, hoogleraren, docenten en bestuurlijk actieve studenten, politici, mensen van kennisbedrijven, -organisaties en denktanks. Uit hun suggesties ontstond ook de lijst van ‘mensen in opkomst’, de Tip 5.

De kennissector en het hoger onderwijs vonden dit een moeilijk jaar. Men wees op het gevoel in een transitiefase te zitten die het noemen van duidelijke opinionleaders moeizaam maakte. Dat maakte de notering van nieuwe gezichten en geluiden wel ruimhartig. Van Robbert Dijkgraaf tot Janesz Potocnik kwamen mensen naar voren die eerder niet veel kans kregen in de Top 10.

Norbert Verbraak is ‘de sleutelfiguur’ van 2005, omdat hij het discours over de richting en innovatie van het HO een reeks – soms zeer controversiële – impulsen durfde te geven. Zelfs een adviseur van zijn scherpste criticaster in het WO noemde dat ronduit ‘ijzersterk’. Die criticaster kwam trouwens zelf- ook dit jaar weer – hoog in de lijst, omdat om haar pittige rol niemand heen kan: Yvonne van Rooy.

Verrassend sterk komen dit jaar mensen naar voren als de PvdA’er Jacques ‘perestrojka’ Tichelaar, de Utrechtse hbo-topvrouw Geri Bonhof en Karl Dittrich. De NVAO-chef maakt indruk door zijn vermogen ‘overal met zijn snufferd bij te zijn’, kwaliteitsvragen hoog op de agenda te houden en het daarbij niet bij mooie woorden te laten. Anderen vallen op door hun bestendige plek. Jos Elbers blijft voor velen een krachtfiguur, zelfs als enkelen Schadenfreude niet kunnen onderdrukken over de tegenwind die zijn InHolland voelt. Frans Leijnse en Maria van der Hoeven heten wel ‘minder zichtbaar’ geworden, maar dat vermindert het respect niet dat voor hun rol en impact leeft bij veel respondenten. De complete lijst ziet er als volgt uit:

1. Norbert Verbraak
“Ik heb aan die flauwekul nooit meegedaan”. Zo opende Norbert Verbraak zijn eigen bijdrage voor deze ScienceGuide Top 10. Vervolgens gaf hij een af en toe vuurspuwend overzicht van wát hij van belang vond en wíe. Het is de Fontys-chef ten voeten uit. Doet hij een keer mee, ís hij furieus en wordt hij meteen topdog. Verbraak bereikt die plek omdat hij – als enige – in álle hoeken van de kennissector en masse als sleutelfiguur genoemd wordt, en omdat de argumentatie daarvoor unisono is. Verbraak heeft – voor velen onverwacht – een blijvend stempel gedrukt op het HO-discours. Zijn invalbeurt als voorzitter van de HBO-Raad deed wonderen voor zijn reputatie.

Zijn ScienceGuide-interview over die interimfase en over zijn promovendi-advertentiecampagne deed midden in de nacht het licht in het kippenhok aan. Het prestatieakkoord, de extra eisen aan PABO-studenten, de onderzoekstaak van hogescholen, de kwaliteitsimpuls voor HBO-docenten, de promotietrajecten in het HBO als verjongings- en innovatieimpuls. De rij thema’s waar hij voortrekker of ‘lijstduwer’ bij durfde te zijn noemt een WO-adviseur simpelweg “ijzersterk”. Vanuit de innovatie-denktanks klonk: “De enige collegevoorzitter die een plek in de Top 10 verdient”. Het hoger onderwijs kan erop rekenen dat dit nog maar het begin is. “Hij durft op vrijdag de 13e onder de ladder door te lopen terwijl hij vervaarlijk door een zwarte kat wordt toegeblazen,” gnuift men in Brabant.

Zelf reageert hij tegenover ScienceGuide met ernst en luim: “Wat moet ik er van zeggen? Ik ben natuurlijk zeer vereerd. Vooral om te horen dat er ook nog critici op mij gestemd hebben. Het is niet niks om eerste te worden Ik kreeg zomaar bloemen en felicitaties. Ik wil nu ook wel toegeven dat het mij er de hele tijd om te doen is geweest. Want al is het flauwekul, het was dit jaar mijn enige en laatste kans.”

2. Karl Dittrich
“Volgens mij is hij overal met zijn snufferd bij”. Deze pregnante hulde geeft een bestuurslid van de HBO-Raad aan NVAO-voorzitter Karl Dittrich. De accrediteringsraad slaagt er inderdaad steeds meer in zijn inbreng op de punten die ertoe doen te profileren. En Dittrich zorgt ervoor dat zijn werk het kwaliteitszorgstelsel eindelijk ‘tanden’ geeft.

De slachting onder de aanvragen voor nieuwe opleidingen, de negatieve conclusie over een SPH- opleiding en de openlijke ontrading van nog meer Etikettenschwindel in het nieuwe aanbod getuigen van ernst en moed. “Wanneer krijgt de eerste universiteit een rode kaart?” vroeg dan ook een licht- nerveuze wo-stafmedewerker. Dittrichs opgeruimde aard moet niet misleiden: hij meent wat hij zegt en aankondigt. Dat domein- accreditering niet zo’n doordachte opzet leek, zette hij in zijn intree- interview op ScienceGuide – lees dit in de link onder zijn naam – uiteen.
Het concept-WHOO bevat de notie ‘domein’ niet langer.
“Game, set and match to mr. Dittrich”.

3. Mark Rutte
2003: Mark Who? 2004: nr.1 in de Tip 5 van ScienceGuide. 2005: nr. 3 in de Top 10, Mark WHOO. Van het oplossen van het ‘jeneverprobleem’ bij het imago van de margarines van Unilever ging Mark Rutte naar een ministerie dat in een analoge identiteitscrisis verstrikt blijkt. Zijn opmars en de argumenten daarvoor van de respondenten kunnen niet verbazen: ‘communicatief’, ‘politiek slim’, ‘zet de discussie flink aan’.
En een bewindsman die op ScienceGuide – lees het interview onder de link in zijn naam- deemoedig erkent dat studentenacties op zijn ‘succes’-imago krassen achterlieten en met die erkenning zijn image mooi weet op te poetsen, die weet waar Abraham de mosterd vandaan haalt. Zo nam een slimme studentbestuurder een uiterst nuttig tefloneffect waar, want “als intern aanvoerder van de VVD-denktank die het referendum over de Grondwet van de EU moest redden heeft hij wel niets betekend, het lijkt hem in ho en partij niet in de weg te staan.”

Toch is (nog) niet iedereen overtuigd. Sommige respondenten zijn weinig vleiend over de substantie van Ruttes nieuw wet HOO, anderen reageren als door een wesp gestoken op zijn argwaan tegen docenten en bestuurders waardoor de begeisterungscampagne ingegeven schijnt. Dat neemt niet weg dat velen het eigenlijk jammer vinden dat het HO voor deze bewindsman vooral een tussenstation lijkt op weg naar de liberale top. Ruttes eigen Begeisterung en politiek vermogen op te komen voor de kennissector worden nog steeds een ‘verademing’, ‘charme’, en ‘bevrijding’ genoemd. Zeker in vergelijking met de wanhoopsgevoelens die velen kort voor zijn aantreden nauwelijks nog onderdrukken konden.

Rest de vraag voor politiek Den Haag wie nerveuzer moet worden van Rutte: Jozias van Aartsen of Gerrit Zalm. Vanuit Diever glimlacht zijn Ziehvater welwillend toe, terwijl zijn lessen in offensieve vrolijkheid en pittige oneliners niet in dorre bodem vallen.

4. Yvonne van Rooy
Boos zijn ze, heel boos. De hbo-opinionleaders die UU- voorzitster Yvonne van Rooy noemden, en dat en masse deden, deden dat vaak met erg frisse tegenzin: “Zelden een zo ongenuandeerde mevrouw gezien.” Dat alles dankzij een pinnige uitval naar de promovendi-ambities van Fontys-chef Verbraak. Ook in 2005 kan dus niemand blijkbaar om de nr.1 van onze Top 10 van 2004 heen.
Geruisloos bijna ontstaat inmiddels een intensieve convenantvorming en afstemming tussen de UU en haar hoger onderwijsomgeving. Hier komt zo het grootste HO-zwaartepunt van ons land tot stand met zowel haar ‘klassieke’ universiteit, een brede en omvangrijke hogeschool (de Hogeschool Utrecht), een toonaangevende kunstacademie (de HKU), een academisch ziekenhuis, een hoog aangeslagen MBA- instituut (Nimbas), als een universiteitsbibliotheek die een parel van de nieuwste architectuur is. Rector Gispen wordt – ook door Van Rooy zelf- geroemd als positieve krachtbron bij de convenantvorming met het hbo. De ruimte die de voorzitter hierbij mogelijk maakt, versterkt die rol.

Intern in haar universiteit valt op hoe hard ze van aanpakken weet. “In korte tijd zijn de beta- faculteiten gefuseerd tot een organisatie, heeft ze de ontwikkeling van ondernemende R&D-masters mogelijk gemaakt en versneld.” Een bevriende wo-collega nuanceert bovendien het beeld van Van Rooys antipathie tegen het hbo en prijst juist haar lerend vermogen: “Haar opstelling ten opzichte van het hbo blijft verrassen, gelet op haar afhoudende opstelling in haar Tilburgse periode”. Dat de AWT in dit verband recent de onderzoeksopdracht en – capaciteit binnen de hogescholen extra onderstreepte en de versterking daarvan wenste aan te wakkeren, werd in het hbo met waardering genoteerd. Beseften die bozige respondenten wel dat Van Rooy bestuurslid is van diezelfde AWT?

5. Maria van der Hoeven
Maria van der Hoeven zei in 2003 over haar eerste plaats op de ScienceGuide Top 10: ‘”Hoewel ScienceGuide goed is ingevoerd in het ho-veld, zijn metingen als deze in feite ook niet meer dan dagkoersen. Veel interessanter is de vraag hoe het oordeel over 3,5 jaar is,”‘ Halverwege deze termijn is het voorlopige oordeel van de respondenten meer gemengd geworden. Sommigen vinden haar ‘te onzichtbaar’ geworden, anderen prijzen die relatieve terughoudendheid als politiek wijs, om zo Mark Rutte de ruimte te geven die Annette Nijs niet toevertrouwd werd.

Het voorbije jaar gaf verschillende respondenten reden tot gekscherende kanttekeningen over het Intelligent Design dat achter het beleid gemist werd. Het is natuurlijk ook nooit goed. Zét een minister een keer een piketpaaltje uit om een essentieel, internationaal wetenschapsdebat ook in eigen land een impuls te geven, weten we geen betere reactie te verzinnen dan klachten over de scheiding tussen kerk en staat. Beetje niveau graag, Piet Borst en Ronald Plasterk, jullie kunnen beter. (Of niet?)

Al met al werd de stille behendigheid waarmee Van der Hoeven de kennisinvesteringen naar haar begroting kon loodsen in allerlei reacties gehonoreerd. ‘Speak softly and carry a big stick’. Dat was zo’n ‘doordacht ontwerp’ van beleid waarmee ooit een Amerikaanse president zich profiel verwierf. Het werd in Mount Rushmore uitgehakt. Prijkt Maria van der Hoeven ooit zelf zo in haar Maastrichtse Pietersberg?

6. Jacques Tichelaar
Jacques Tichelaar werd als enig Kamerlid in groten getale genoemd. Zijn perestrojka van het PvdA-denken over hoger onderwijs wordt als een trendbreuk geroemd en beschimpt. Hij ontpopte zich als liberaler dan Nijs en open- bestelliger dan Rutte. Dat schimpen en prijzen deden zowel jaloers-bewonderende collega’s uit de Haagse politiek – “Daar is niet alleen ideeënkracht maar ook politieke moed voor nodig, chapeau!” – , als soms zeer malcontente partijgenoten in het veld: “Wie is er toch in geslaagd om Jacques Tichelaar de meest belachelijke denkbeelden te laten uitspreken?”, foetert een voormalige wo-voorzitter.

Wouter Bos mag daar woensdag 7 september a.s. in zijn openingsrede van het collegejaar aan de Hanze Hogeschool antwoord op geven. Daar gaat overigens een interview met ScienceGuide aan vooraf. Een beetje glasnost hoort in rode kringen immers bij de perestrojka. Trouwens, die speech van Bos schreef – opnieuw – Jacques Tichelaar met enkele jeugdige Amsterdamse hulptroepen. Linkse ‘fundi’s’ zullen dus voorlopig hun heil elders moeten zoeken.

7: Geri Bonhof
Het meest verhelderende dat over Geri Bonhof geschreven werd onder de Top 10-inzendingen was een opmerking van een oud-student van haar Hogeschool Utrecht: dat zij ‘vooral de hogeschool voorop zet en veel minder zichzelf.’ Zo’n verfrissend ‘gebrek aan ego’ noteerden ook anderen met heel andere achtergronden over het lid van de Onderwijsraad en het bestuur van de HBO-raad. Bonhof valt daarmee blijkbaar op in HBO-land….

De resultaten lijden er niet onder. Haar samenwerking met Yvonne van Rooy en rector Gispen, haar combi met MBA-opleiding Nimbas, haar leiding aan de – zeer interne – werkgroep van de HBO-Raad die de WHOO onder schot houdt. Hoe ze die leiding geeft onthult ze in het interview onder de link in haar naam! Het geeft allemaal aan dat die oud-student een sleutelrol waarnam die nog niet iedereen in de kennissector op zijn netvlies heeft. Misschien is dat het enige nadeel van zo’n relatief ego. Maar of Geri Bonhof daar nou vreselijk gebukt onder gaat?

8. Jos Elbers
Jos Elbers is controversieel. Het zal de InHolland-strongman verbazen noch ernstig bedroeven. Dat hij het object werd van abjecte ‘haatsites’ is echter een voorlopig dieptepunt in het hoger onderwijsdiscours. Het sneed hem meer door de ziel dan zelfs zijn naaste collega’s mochten merken.

Elbers’ optreden en aanpak scheiden de geesten in de kennissector, zo lieten de respondenten zien. “Helaas te machtig”, meldde iemand vanuit het hoogste echelon op OCW bijvoorbeeld zonder omhaal, terwijl “zijn lef” de lapidaire onderbouwing was die een collega-bestuurder gaf voor een hoge notering op zijn eigen toplijstje. “Houdt hij stand?” onder de tegenwind voor zijn creatie, de randstedelijke InHolland- fusie en herschikking. Die vraag schreven vele respondenten in hun bijdragen.
Zoiets is kenmerkend: ‘alle ogen zijn gericht op Kwatta’. Dat feit alleen al maakt ook dit jaar een plaats voor Jos Elbers in de Top 10 logisch.

9. Vier professoren
Nooit eerder bereikte een reeks hoogleraren gezamenlijk een plaats in de Top 10. Zij zijn voor velen de smaakmakers van het inhoudelijke debat en van het denkwerk over wat hoger onderwijs is en moet zijn in de 21e eeuw. Eén vrouw en drie mannen: Marijk van der Wende – die dit jaar zelf een extra accolade wint met het VDP-wijnpakket voor haar originele bijdrage – en Frits van Oostrom, Frans Leijnse en Robbert Dijkgraaf.

Marijk van der Wende “houdt ons bij de les om niet alleen naar de Nederlandse situatie te kijken” schreef een collegevoorzitter bijvoorbeeld. Haar opiniestuk -lees het onder de link in haar naam- over de Nr 1, Verbraak, en zijn ambities bewees dat onlangs eens te meer. De Twentse hoogleraar bij Cheps werd bovendien de eerste Nederlander na de unieke en onvergeten Jan Karel Gevers die in Parijs het IMHE van de OESO trekt. Als eerste vrouw, nota bene. En daar wordt dus wel de toon en inhoud gezet voor de langere termijndiscussies over het hoger onderwijs in de ontwikkelde wereld.

Frits van Oostrom stond vorig jaar in onze Tip 5 en dat bleek terecht. Alom verheugt men zich op de verjongingsimpuls die hij de KNAW zal geven. En op zijn volgende prachtboek over de middelnederlandse letterkunde.

Frans Leijnse noemen ze sinds enige tijd de ‘lector magnificus’. Dat bleek: binnen een uur na publicatie ontlokte zijn lectorale oratie -lees die in de link -vorige week de eerste ad hominem reacties uit het wo de redactie van ScienceGuide. Vele hbo’ers noemen hem nog steeds hun inspirator, bijna zoals dat nooit ophield bij de man wiens naam zijn Drees-leerstoel siert. En een denker uit het bedrijfsleven vond “de moed dat hij weer met zijn poten in de klei is gaan staan” een argument te meer hem “een topper” te noemen.

Robbert Dijkgraaf noemden allerlei mensen van verschillende generaties. “Bèta is weer hot als hij het brengt en hij kan én mag de kritiek brengen op die dichtgetikte wereld”, juicht de jonge generatie. Zo’n hoogleraar wil blijkbaar iedereen: substantie, ambitie, inspiratie. Een Zomergast wiens uitstraling erin slaagt zelfs Connie Palmen cachet te geven. Een prof die op televisie Katja evenaart, waar vindt je die nog?

10. Van Vught en Potocnik
Frans van Vught vertrok bij de UTwente, maar voor de ScienceGuide Top 10 is hij niet buiten beeld. Zijn blijvende impact telt: zijn rol als “de top van de lobbyisten” in de top van de EUA, zijn rol als praatpaal en inspirator voor velen in politiek Den Haag en het Innovatieplatform, zijn benoeming in de advies-denktank van Barroso.

Dat koppelde hem bijna natuurlijk aan een ex-aequo-nummer 10, Janesz Potocnik. Poto… wie? De jonge Sloveen voerde voor zijn Balkanstaatje de toetredingsonderhandelingen tot de EU. Zo goed sprong hij eruit dat hij zeer welkom bleek als nieuwe Commissaris Science & Research onder Barroso. Voor zijn ambities heeft hij al de steun van Blair en van de écht innovatieve landen in de Unie. Verdubbeling van de investeringen in R&D naar 70 miljard, het is geen kattendrek. Zet hij door, dan is hij een van de belangrijkste menen voor – ook – het Nederlandse kennisbeleid.
En wie is zijn rechterhand? Een landgenoot: Robert Jan Smits. De man die de European Research Area invult.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK