Stof in Slobo’s bloed geen ‘raadsel’

Nieuws | de redactie

15 maart 2006 |

Leids onderzoek aan het antibioticum rifampicine toonde vijfentwintig jaar geleden het werkingmechanisme aan van het stofje dat in het bloed van de onlangs overleden Servische oud- president Slobodan Miloševic is aangetroffen. Het zet de lever aan tot versnelde afbraak van andere geneesmiddelen. ‘Als twee weken geleden bekend was dat Miloševic rifampicine in zijn bloed had, dan moeten de behandelende artsen onmiddellijk hebben begrepen waarom ze zijn bloeddruk niet naar beneden kregen. Dan moeten ze hebben kunnen ingrijpen. Iedere apotheker weet namelijk het effect van dit geneesmiddel op de werking van andere medicijnen. Iedere arts hoort het ook te weten. Dat is leerboekenstof.’

Aldus reageert de Leidse biochemicus dr. Jos van den Broek op het nieuws dat de afgelopen maandag overleden Miloševic een ongebruikelijk geneesmiddel in zijn bloed had. Rifampicine is een antibioticum tegen tuberculose en lepra, met als bijwerking dat de medicijnen tegen hoge bloeddruk – die Miloševic gebruikte – versneld worden afgebroken. Van den Broek: ‘Dat weten we al minstens dertig jaar.’ De docent wetenschapscommunicatie aan de Universiteit Leiden promoveerde eind 1981 op de versnelde afbraak van geneesmiddelen onder invloed van het antibioticum.

Vrouwen toch zwanger

‘Omstreeks 1975 bleken vrouwen die de pil slikten en tegelijk met rifampicine werden behandeld toch zwanger te worden’, aldus Van den Broek. Zijn promotor prof.dr. Douwe Breimer – farmacoloog en nu rector magnificus van de Universiteit Leiden – onderzocht vervolgens bij proefpersonen het effect van het antibioticum op de afbraak van andere geneesmiddelen. Hun lever bleek inderdaad sneller te gaan werken. Onder leiding van zijn promotor onderzocht Van den Broek vervolgens bij proefdieren het mechanisme dat inmiddels bekend staat als ‘enzyminductie’. De lever kan beschouwd worden als een chemische fabriek waar bepaalde eiwitten – enzymen genoemd – het werk doen: ze breken lichaamsvreemde stoffen af. Gelukkig maar, anders zouden geneesmiddelen en vergiften voor eeuwig in het lichaam blijven zitten. Chemische verbindingen zoals rifampicine (maar ook alcohol en bepaalde stoffen uit bijvoorbeeld spruitjes en andere koolsoorten) zorgen ervoor dat de lever meer van die enzymen gaat maken. Meer enzymen betekent een harder werkende lever. En daardoor een versnelde afbraak van andere medicijnen.

Knaloranje urine

Al op 12 januari werd het bloed van Miloševic onderzocht op de aanwezigheid van verdachte stoffen, omdat zijn bloeddruk ondanks medicatie maar niet omlaag wilde gaan. Twee weken geleden toonde de Groningse toxicoloog dr. Donald Uges inderdaad sporen van rifampicine aan. De vondst levert een voor de hand liggende verklaring op voor het uitblijven van een bloeddruk verlagend effect van Miloševic’ medicijnen. Van den Broek: ‘Nogmaals, de werking van rifampicine is alom bekend. Miloševic wilde in Moskou verder behandeld worden. Misschien wilde hij op deze manier de Haagse artsen die hem behandelden om de tuin leiden.’ Een poging tot vergiftiging met dit antibioticum acht hij uitgesloten. ‘Dan heb je enorme hoeveelheden nodig. Overigens vraag ik me af of Miloševic nooit zijn plasje heeft moeten inleveren. Rifampicine kleurt je urine namelijk knaloranje! Dat valt echt op.’