IP: Onderwijs schiet tekort in maatwerk voor talent

In de huidige onderwijssituatie kunnen docenten hun professionele ambities maar in beperkte mate kwijt, ingesnoerd als zij worden door de centrale eisen voor inrichting en inhoud van het onderwijs.

Het IP wil bij een flink aantal scholen en andere onderwijsinstellingen experimenten mogelijk maken waarbij de maximalisatie van talent door maatwerk wordt bevorderd, anders dan in de filosofie van het maaiveld, waarbij de nadruk ligt op het wegwerken van verschillen. Het IP wil die verschillen niet maskeren, maar juist maatwerk bevorderen op basis van die verschillen: talenten opsporen, herkennen en vervolgens ontwikkelen. Dan valt er straks, als het aan het IP ligt, voor leerlingen, studenten en ouders weer meer te kiezen en is er minder schooluitval.

De experimenten moeten plaatsvinden zonder het wettelijk verplichte doorlopende toezicht van de Inspectie van het Onderwijs. Dat toezicht zou moeten worden opgeschort en vervangen door verantwoording over de geleverde kwaliteit aan betrokken partijen, zoals ouders,  toeleverende en afnemende scholen en werkgevers.

Daarenboven moeten scholieren en studenten op diverse niveaus meerdere diploma’s kunnen behalen (stapelen) en ook moeten ze deelcertificaten kunnen behalen om te tonen dat ze op specifieke terreinen bijzondere kwaliteiten hebben. Onderwijsgevenden moeten hun professionele verantwoordelijkheid hernemen. Ze moeten een hoogwaardiger vooropleiding krijgen en uitzicht hebben op een meer gedifferentieerde beloning waarin kwaliteit van prestaties wordt beloond.

In het kort komen de voorstellen van het IP op het volgende neer:

Op korte termijn:

Groot aantal kleinschalige experimenten op tijdelijk regelvrije scholen. De bestaande regelgeving en het toezicht door de onderwijsinspectie werken vaak belemmerend op veranderingen. Tijdens de regelvrije experimenten die het IP voorstelt, moeten de betreffende deelnemende onderwijsinstellingen wel aan enkele voorwaarden voldoen. Ze moeten een goed plan indienen en regelmatig verantwoording afleggen aan betrokken partijen (ouders, toeleverende en afnemende onderwijsinstellingen en werkgevers) over de kwaliteit van de geleverde onderwijsprestaties.

Meer ruimte voor stapelen om specifieke begaafdheid te belonen. Het huidige onderwijsbestel kent relatief veel lagen. In de praktijk is het voor leerlingen lastig om van de ene laag naar de andere door te stromen, ook als ze in de loop van hun onderwijsloopbaan toch over de daarvoor benodigde kwaliteiten blijken te beschikken. Door diploma’s te kunnen stapelen en deeldiploma’s mogelijk te maken,  behoeft een opgelopen achterstand geen blijvende schade te veroorzaken.

Meer ruimte voor het behalen van deeldiploma’s om specifieke begaafdheid te belonen. Leerlingen die een meer dan gemiddeld talent hebben op een specifiek terrein, worden nu voor een onderwijslaag mede geselecteerd – en al dan niet toegelaten – op basis van hun prestaties op gebieden waarop ze juist minder begaafd zijn. Dat verlies aan potentieel kan worden voorkomen door deelcertificaten mogelijk te maken (bijv. taalonderwijs op Havo-niveau en bètavakken op Vwo- niveau).

Op lange termijn:

Toekomstige wet- en regelgeving voor onderwijs op basis van licentiemodel met horizontaal in plaats verticaal toezicht.. Na de experimenteerfase die enkele jaren kan duren, kan voor definitieve wet- en regelgeving gedacht worden aan een licentiemodel waarbinnen onderwijsinstellingen onder voorwaarden een licentie van de overheid kunnen verkrijgen om een aantal jaren onderwijs te verzorgen. Elke onderwijsinstelling legt voor haar stakeholders. Dit horizontale toezicht maakt het voor onderwijsinstellingen mogelijk eigen keuzes te maken ten aanzien van profiel, inhoud en aanpak van het onderwijs. De overheid houdt er toezicht op dat de instellingen hun verantwoordingstaak op een goede manier invullen. 

Noodzakelijke investeringen:

Al deze plannen zullen extra financiële middelen vragen. Er zal vooral moeten worden geïnvesteerd in drie zaken:

Experimenten De experimenten zullen extra mankracht  vragen, evenals investeringen in de begeleiding van de experimenten door deskundigen.

Opleiding van onderwijsgevenden, incl. meer bij- en nascholing. De opleiding van onderwijskrachten zal op een nieuwe leest moeten worden geschoeid, om hen te helpen talent te ontdekken en te ontwikkelen. Tijdens hun gehele onderwijsloopbaan zullen de onderwijsgevenden ook hun eigen talenten maximaal moeten kunnen blijven ontwikkelen door bij- en nascholing.

Differentiatie van beroepsinvulling en beloning van onderwijsgevenden. Gevolg van deze cultuuromslag in het onderwijs zal zijn dat er veel meer differentiatie in taken binnen de onderwijsinstellingen zal ontstaan. Dat zal de aantrekkelijkheid van het beroep van onderwijskracht vergroten, zeker als daar een gedifferentieerde beloning aan verbonden is.

De laatste decennia heeft de nadruk in het onderwijs gelegen op het wegwerken van verschillen in aanleg, onder het motto: gelijke kansen voor iedereen. Die ambitie is  doorgeschoten. Er was onvoldoende aandacht voor het feit dat achter herkomst en afkomst ook wezenlijke verschillen in talent verborgen zijn die erkenning en ontwikkeling verdienen. . Het IP bepleit een meerdimensionale talentbenadering, waarbij het begrip “talent” breed wordt ingevuld. Door aan te sluiten op wat iemand wel kan – in plaats van voortdurend naar “tekorten en achterstanden” te kijken – kunnen zelfwaardering en zelfrespect van leerlingen en studenten toenemen en kan hun plezier in het leren een krachtige impuls krijgen.

Het IP bepleit een cultuuromslag in het onderwijs van maaiveld naar talentmaximalisatie, waarbij  – via experimenten – duidelijk wordt te laten zien dat het anders en beter kan. De ontwikkelingen in Finland, waar een paar jaar geleden de nu door het IP bepleite veranderingen met succes zijn ingezet, onderstrepen dat deze benadering kansrijk is. Verstandige experimenten hebben het voordeel, dat ze kleinschalig zijn en dat de direct betrokkenen er veel van kunnen leren, mede omdat ze zelf verantwoordelijkheid dragen voor de resultaten.