Bedrijven werken aan klimaatverbetering

Maar nu speelt het bijvoorbeeld al een grote rol bij het vinden van oplossingen voor te hoge emissies. De rol van bedrijven is daarom cruciaal. We moeten vooral letten op hoe bedrijven inspelen op het klimaatbeleid van de overheid, en hoe het overheidsbeleid bedrijven kan stimuleren om mee te helpen.’

Kolk gaat hier met steun van NWO (die een post-doc onderzoeker financiert) de komende drie jaar verder onderzoek naar doen. De UvA-hoogleraar bouwt daarbij voort op lopend onderzoek waar zij nu met promovendus Jonatan Pinkse aan werkt. ‘Bedrijven kunnen, door in te spelen of vooruit te lopen op beleid, veranderingen teweegbrengen. Toen landen in 1997 het Kyoto Protocol goedkeurden, wisten ze nog niet precies hoe ze dat verdrag moesten implementeren. Bedrijven als BP en Shell begonnen echter al met emissiehandel, intern, tussen hun verschillende vestigingen. Ze onderzochten of alternatieve energiebronnen, zoals zonne- en windenergie, zin hadden. Banken en verzekeraars, ook Nederlandse, ontwikkelden nieuwe producten om klimaatrisico’s af te dekken en emissiehandel mogelijk te maken. Autobedrijven gingen onderzoek doen naar nieuwe verbrandingstechnieken.’

Emissiehandel

Door dit soort koerswijzigingen kunnen bedrijven soms winst maken of nieuwe markten aanboren. Er is bijvoorbeeld veel vraag naar de Toyota Prius, een auto met zowel een elektro- als een benzinemotor, die veel lagere emissies heeft. Ook in de VS, waar veel benzineslurpende terreinwagens rondrijden, overtreffen de verkopen van de Prius alle verwachtingen. Kolk noemt ook General Electric (GE), dat recentelijk heeft aangekondigd 1,5 miljard dollar te investeren in energiezuinige en milieuvriendelijker producten, die klanten van GE zoals Boeing en Airbus kunnen helpen emissies te verminderen. ‘General Electric en andere bedrijven doen dit soort dingen ook omdat er in Europa sinds januari 2005 een emissiehandelssysteem is, en daardoor meer aandacht voor emissieverlaging. Bedrijven houden rekening met de mogelijkheid dat dit nu nog relatief beperkte systeem zal worden uitgebreid naar andere sectoren en andere landen.’

Natuurlijk zijn er ook nog steeds bedrijven die zich verzetten tegen klimaatbeleid, proberen een uitzonderingspositie te verwerven als er maatregelen dreigen, of die gewoon afwachten tot ze door de overheid worden gedwongen om iets te doen. En hoewel de verwachting van wetgeving bedrijven soms aanzet tot actie, kan het vooruitzicht van nieuwe milieuwetten ook negatief uitpakken. Kolk noemt het feit dat bedrijven soms vrezen later gestraft te worden voor een pioniersrol. ‘Als je als bedrijf niet precies weet wat de regels worden, kan het zijn dat je dingen doet die later niet worden beloond. Bijvoorbeeld als je investeert en daardoor de CO2-uitstoot verlaagt, maar later blijkt dat deze ‘oude’ resultaten in een nieuwe regeling helemaal niet meetellen. Dit soort onzekerheden kan ertoe leiden dat bedrijven afwachten. Het kan ook zo zijn dat normen zo gemakkelijk te halen zijn dat bedrijven geen inspanning hoeven te doen, of het tegen lage kosten kunnen “afkopen” of “verhandelen”.’

Voor beleidsmakers is het van belang hier goed op in te spelen, zegt Kolk. En daarvoor is meer inzicht nodig in wat bedrijven precies aanzet tot innoveren, investeren, afkopen, verhandelen of afwachten. Dan kunnen beleidsinstrumenten beter op deze strategische realiteit van bedrijven worden afgestemd.

Better safe than sorry

Kolks lopende onderzoek heeft al wel enig inzicht opgeleverd in het soort klimaatstrategieën dat bedrijven volgen. Sommige richten zich vooral op verbeteringen in het productieproces, zoals energiebesparing, soms samen met hun toeleveranciers. Andere bedrijven proberen nieuwe,  klimaatvriendelijker producten te ontwikkelen. Er is ook een groep die zich niet zo zeer op innovatie richt, maar wacht tot emissievermindering door handel kan worden “ingekocht”. Interessant is ook dat er bedrijven zijn die actief vorm geven aan deze nieuwe emissiemarkten, en die daarin marktkansen zien als intermediairs of omdat het ervaringen oplevert die ze op andere terreinen weer kunnen gebruiken. Maar het is duidelijk dat veel bedrijven nog wachten op wat er komen gaat, en de markt in de gaten houden om te zien wat concurrenten en beleidsmakers doen.’

De komende jaren gaat Kolk samen met Pinkse verder onderzoek doen naar wat nu bepaalt of bedrijven een meer afwachtende strategie volgen of actief zelf naar nieuwe oplossingen zoeken. Ook kijken de onderzoekers naar welke invloed het scala aan beleidsinstrumenten hierop heeft. Maar hoe gaat Kolk bij haar onderzoek eigenlijk om met diegenen die het broeikaseffect in twijfel trekken? ‘Eigenlijk neem ik dat in zekere zin voor kennisgeving aan. Ik kijk naar de beleidsrealiteit en naar de maatschappelijke situatie waar bedrijven mee te maken hebben. En in veel landen, vooral in Europa, wordt nu toch meestal gehandeld vanuit het voorzichtigheidsprincipe: better safe than sorry. Overigens is het heel interessant om te zien dat tien jaar geleden veel Amerikaanse bedrijven de realiteit van het broeikaseffect in twijfel trokken, maar dat ze nu geleidelijk aan steeds meer zijn overgestapt op het voorzichtigheidsprincipe.’

‘Je ziet ook dat Bush dat aspect nu toch minder stringent bestrijdt. Hij heeft in eigen land ook te maken met staten, steden en congresleden, ook van zijn eigen partij, die voor klimaatmaatregelen zijn, streven naar emissievermindering en experimenteren met bijvoorbeeld emissiehandel. Dit soort ontwikkelingen betekent ook dat we verder moeten kijken dan de waan van de dag”.

Brent Spar

In haar onderzoek komt Kolk overigens wel meer omstreden onderwerpen tegen. Ook daar kijkt ze als bedrijfskundige niet zozeer naar de technische “waarheid” als wel naar de maatschappelijke realiteit. De commotie rond de Brent Spar is een goed voorbeeld. ‘Hoewel Shell wetenschappelijk gezien gelijk had – het afzinken van het platform in de Noordzee bleek, anders dan Greenpeace beweerde, niet de grootste milieuschade op te leveren – bleek de publieke opinie van doorslaggevend belang te zijn. Er gaapte een enorme kloof tussen wat er maatschappelijk van Shell werd verwacht en wat het bedrijf deed, ongeacht wie er gelijk had. Hetzelfde kan gebeuren als bij toeleveranciers in verre landen zaken gebeuren die verontwaardiging oproepen, zoals bijvoorbeeld kinderarbeid. Het zijn dit soort onverwachte ontwikkelingen waar bedrijven een antwoord op moeten vinden – of liever nog, op voorbereid moeten zijn.’

Bedrijven kunnen sociale- en milieuaspecten op een aantal manieren meer aandacht geven in hun bedrijfsvoering: via maatschappelijke verslaggeving, milieumanagementsystemen en gedragscodes. Kolks onderzoek heeft echter aangetoond dat dit niet altijd betekent dat een duurzame en sociale bedrijfsvoering dan ook echt is in het bedrijf is gevoerd en wordt nageleefd. Daarvoor is bewustzijn in de hele organisatie nodig, bij medewerkers op alle niveaus, en de bereidheid om het meer te laten zijn dan ‘schone schijn’. Juist vanwege deze bewustwording is het van belang dat studenten – de ondernemers en werknemers van de toekomst – kennis kunnen maken met de dilemma’s van maatschappelijk ondernemen.’

‘Bachelorstudenten Bedrijfskunde krijgen aan de UvA daarom ook college over duurzaam management, waarbij ze kennis maken met recente onderzoeksresultaten. Ook in andere opleidingen van de business school komen deze aspecten naar voren, evenals in het onderzoek zelf. Kolk, die ook onderzoeksdirecteur is van de business school, benadrukt dat het vooral gaat om integratie. ‘Je moet dit soort zaken niet als stand-alone onderwerpen behandelen, dus ethiek en milieu als volstrekt aparte aspecten, maar ze meenemen in regulier onderwijs en onderzoek. Bij vakgebieden als bijvoorbeeld strategie en accounting blijkt niet alleen profit van belang, maar ook de begrippen people en planet. Er zijn talloze voorbeelden uit de afgelopen jaren die dat aantonen. Dat scala aan dimensies, hoe complex ook, is de dagelijkse realiteit. Afwegingsprocessen en dilemma’s horen daar bij, het is niet anders.’

Met dank aan Persvoorlichting UvA