‘Bestuur ziekenhuizen als een moderne militaire organisatie’

Nieuws | de redactie

23 augustus 2006 |

Ziekenhuizen zijn professionele en innovatieve organisaties. Lange tijd hebben ze verkeerd in een stabiele omgeving maar door de snelle groei en toenemende complexiteit is dat voorbij. De bestaande bestuursstructuur is echter onvoldoende toegesneden op de nieuwe werkelijkheid. Volgens promovendus Jan Willem Brinkman (UvT) wordt er onvoldoende gebruik gemaakt van ‘militaire’ bestuursvormen, waarin centrale regie en operationele vrijheid samengaan. Generaal-majoor b.d. Jan Willem Brinkman is op dit moment verbonden aan Boer en Croon. In die hoedanigheid heeft hij ook ervaring als crisismanager in ziekenhuizen.

Beide organisaties zijn in de loop der jaren sterk gegroeid en uitermate complex geworden. Maar daarmee houdt de overeenkomst tussen het ziekenhuiswezen en het militaire apparaat zo’n beetje op. Maar niet voor Jan Willem Brinkman, die in zijn proefschrift aantoont dat de ziekenhuissector nog veel kan leren van het besturingsmodel dat in de laatste decennia in vele legers wordt gehanteerd.
Als gevolg van een gestegen zorgvraag en fusies is de omvang van ziekenhuizen aanmerkelijk toegenomen. Hierdoor is ook de interne complexiteit vergroot, evenals de onderlinge afhankelijkheid van de zorgprofessionals en de afhankelijkheid van de medische en de informatietechnologie. Hiermee is een nauwere band ontstaan met de ziekenhuisorganisatie die deze technologie ter beschikking stelt. Ziekenhuizen zijn in organisatorisch opzicht in een nieuwe fase terecht gekomen.
Het ziekenhuisbestuur loopt echter op deze ontwikkelingen achter. De vormgeving en inrichting van het Nederlandse ziekenhuisstelsel wordt nog steeds gedomineerd door een bureaucratische benadering. Problemen worden opgelost met extra planning en regels en meer management. De bestuurbaarheid van het ziekenhuisstelsel wordt verder gekenmerkt door een gebrek aan samenhang, een gering vertrouwen tussen zorgprofessionals en management, een zwakke bestuursstructuur en een cultuur die is gericht op individuele prestaties. Een ineffectieve benadering, concludeert Brinkman. Dit alles verdraagt zich slecht met de behoefte aan handelingsvrijheid en het streven naar een hoge zorgkwaliteit van de professionals. Brinkman laat de kwetsbaarheid van dit besturingsmodel en de gevolgen ervan (fricties tussen medici en management) in een vijftal cases zien.
Daar tegenover plaatst hij het moderne militaire besturingsmodel. Ook militaire organisaties worden – al vanaf het begin van de 19e eeuw – geconfronteerd met een sterke groei en een toenemende complexiteit. En ook hier dreigde onbestuurbaarheid en overgevoeligheid voor chaos. Toch werd niet gekozen voor meer gedetailleerde planning en strakkere regels en procedures, zoals ziekenhuizen het doen. In de militaire organisatie werd onderkend dat een dynamische werkelijkheid niet vanuit één centraal punt kan worden gestuurd. Om die reden werd de nadruk verschoven naar een zo groot mogelijke operationele zelfstandigheid van de uitvoerenden. De leiding vervult niet langer een beheersende (en vaak belemmerende) functie maar een richtinggevende, stimulerende en ondersteunende rol. Dit militaire besturingsmodel combineert centrale regie met operationele zelfstandigheid en stimuleert initiatief en creativiteit. Het biedt geen oplossingen, maar organisatiebreed oplossend vermogen waardoor de organisatie sneller, flexibeler en ondernemender kan functioneren.
In de ziekenhuiswereld wordt regie echter snel geassocieerd met centralisme en bureaucratie, zaken die de zorgprofessional met grote argwaan beziet. Maar volgens Brinkman is deze centrale sturing juist ingetogen en ondersteunend en biedt een zo groot mogelijke vrijheid aan het uitvoerende niveau. Dit sluit aan op de kernwaarden van het medische beroep en het streven naar medisch ondernemerschap. Toepassing van het militaire besturingsmodel op het ziekenhuisstelsel vergt echter een fundamentele heroriëntatie op de structuur en cultuur van het stelsel. Het vereist verder een hoge kwaliteit van de operationele leiding en een organisatiestructuur die flexibel is.