Keuzemoeheid

Nieuws | de redactie

11 augustus 2006 |

Politici en beleidsmakers dringen mensen het vrije keuze paradigma op in nutsvoorzieningen, zorgverzekering en levensloopregeling. De Nederlandse burger vertoont in toenemende mate tekenen van keuzevermoeidheid en keuze-ergernis. Enquêtes lijken deze bewering te staven. Driekwart van de Nederlanders is keuzemoe, de helft zegt geen tijd te hebben voor ingewikkelde keuzes en de afwegingen die deze vereisen, en ruim de helft van de burgers is bang een verkeerde keuze te maken.

We hebben in Nederland tien jaar praktijkervaring met keuzes maken in cao à la carte. Veel werknemers doen niet mee; vooral werknemers met een lage opleiding, een laag inkomen en een (kleine) deeltijd baan. Dat is een teken aan de wand. Deelnemers kiezen eenvoudige, korte termijn doelen met een direct persoonlijk nut (bijv. pc-privé).
Op basis van recent onderzoek vervangen economen de term homo-economicus door home-emotionomicus, vooral als het complexere keuzes op de lange termijn betreft. Psychologen spreken van de ‘power of default’: als de grens van de opnamecapaciteit voor informatie en het overzien van gevolgen van keuzes wordt bereikt, kiezen mensen voor een standaardkeuze. En met de toename van keuzemogelijkheden neemt ook het risico toe van een verkeerde keus, men kiest ervoor om niet te kiezen.
Kunnen we deze lessen doortrekken? De levensloopregeling is bedoeld voor het sparen van inkomen voor een periode van onbetaald verlof. Het is in essentie, net als à la carte, een systeem van bronnen en doelen. Alleen zijn die doelen complex (levenslang leren, werk en zorg combineren en gezond langer doorwerken), en zijn de gevolgen van keuzes moeilijk te voorzien. Uit een eerste landelijke opgave van aanbieders van de levensloopregeling blijkt dat 10 % van de werknemers die er voor in aanmerking komt deelneemt. Daar ligt een fundamenteel probleem.
Dat weegt des te sterker omdat politici, deskundigen en sociale partners grote ambities hebben. Zij denken na over de levensloopregeling als aanzet tot een sociale risicoverzekering. Kern van dit toekomstperspectief is een verschuiving van sociale risico’s (van overheid naar burger) en een verbreding van het risicobegrip (van werkeloosheid en arbeidsongeschiktheid naar zorg en onderwijs). Er ontstaat een discussie over risicomanagement door de werknemer: grenzen aan keuzes.

Rien Huiskamp, adviseur bij TNO Kwaliteit van Leven

[Lees hier zijn uitvoerige artikel ‘Cao à la carte en levensloop: grenzen aan keuzes’ (ESB nr. 4491, jaargang 91, 11 augustus 2006) ]