Pijlman: ‘Wees trots op de publieke sector’

Rede van collegevoorzitter Henk Pijlman van de Hanzehogeschool bij de opening van het Hanzejaar op 6 september 2006


Dames en heren,

Op 22 november worden er vervroegde verkiezingen gehouden. Voordat wij vooruit kijken is het goed stil te staan bij de resultaten van het kabinetsbeleid van de afgelopen jaren. Wat zal het Magnum Opus van Rutte – de nieuwe wet op het hoger onderwijs en onderzoek die nu in de kamer voorligt – onze samenleving opleveren? Gekoppeld aan de invoering van de leerrechten is dit immers een grote ingreep in het stelsel van het hoger onderwijs. Ik ben er gematigd positief over. Allereerst regelt de nieuwe wet de onderzoekstaak van hogescholen .

Ten tweede biedt de wet een verstandig compromis over de titulatuur. In de memorie van toelichting wordt voor het eerst toegegeven dat Nederland de HBO- student, internationaal gezien, op achterstand zette door de internationale standaarden niet toe te passen op de titulatuur.

Ten derde worden met de leerrechten, de verantwoordelijkheden voor de studie in de eerste plaats bij de studenten gelegd. Daar horen zij ook. De hogeschool sluit niet voor niets een studieovereenkomst af met onze studenten. De hogeschool moet kwaliteit bieden; de student moet over de mentaliteit beschikken en de  verantwoordelijkheid krijgen om met goed gevolg de opleiding af te leggen. De positie van de student ten opzichte van de docent / hogeschool – universiteit wordt versterkt. De student zal meer en meer van het principe  “voting by feet” gebruik maken, n.l. ergens anders naar toe gaan als de kwaliteit en/of de inhoud hem  of haar niet zint. Dat is een logisch gevolg van het invoeren van leerrechten. Ik ben daar een voorstander van.

De nieuwe wet geeft ons ook problemen. Ik heb een grote zorg over de toename van de administratieve lasten ten gevolge van de invoering van leerrechten. Het kabinet had ons vermindering van de bureaucratie beloofd. Daar is niets van terecht gekomen. Integendeel. De belofte dat de leerrechten niet gepaard zullen gaan met verhoging van administratieve lasten, lijkt vooralsnog ongeloofwaardig zoals ook het onderzoek van bureau Berenschot aantoonde. Het financiële perspectief voor de hogescholen, zoals geschetst in de voorjaarsnota, is voor het eerst positief, in die zin dat wij gecompenseerd lijken te worden voor de gestegen studentenaantallen. Het budget per student zou daarmee voor het eerst sinds jaren niet verder dalen. Overigens is sinds 1996 het budget dat wij vergoed krijgen per student met 15 % gedaald! Die bezuinigingen gingen deze kabinetsperiode gewoon door.

Een grote ergernis ligt er nog steeds: het Schutte-dossier. Deze kwestie duurt nu al 5 jaar! Onze beroepszaak ligt al meer dan een jaar bij de rechtbank. Wij gaan niet akkoord met terugvordering van 1.5 miljoen euro. Hogescholen maakten fouten; het ministerie evenzeer. Het zou van wijsheid getuigen dat ook toe te geven. De nieuwe staatssecretaris Bruno Bruins begon toen het ministerie bij de Hoge Raad een zaak verloor direct een tirade tegen de bestuurders van de hogescholen. Buitengewoon ongepast voor een bewindspersoon van een ministerie dat de regelgeving aantoonbaar niet op orde had. Het had hem gesierd dat toe te geven.
Politieke risico’s zijn er inmiddels niet meer. Dit boek had al lang gesloten moeten zijn. Overigens: 3 VVD bewindspersonen in 4 jaar is wel wat veel van het goede! Nijs, Rutte, Bruins. Dat Rutte het partijbelang boven het landsbelang verhief en de fractie ging leiden had toch een aardige normen en waarden discussie in het kabinet op kunnen leveren!

Als straks een regeerakkoord wordt geschreven,  wat zou er dan wat mij betreft in moeten staan over hogescholen? In de eerste plaats zal er aandacht moeten komen voor het niveau van onze instroom. Veel instromende studenten missen basisvaardigheden als stellen en spellen, hebben onvoldoende kennis van de vreemde talen en wiskunde. Dat is voor universiteiten en hogescholen een steeds groter probleem waar dringend wat aan moet gebeuren. Nu moeten wij op steeds meer plekken – Pedagogische Academie, Technische opleidingen – tijd en geld steken in het wegwerken van deficiënties. De grenzen zijn daar nu wel bereikt. Het diploma middelbaar onderwijs moet zijn waarde behouden. Dan is het ook niet meer nodig om te discussiëren over selectie aan de poort van het hoger onderwijs.

Daarnaast zullen wij  sectorbreed nog heel veel energie moeten steken in het laten zien wat we doen. Den Haag moet ons beter leren kennen. Het afgelopen jaar hebben een aantal bewindspersonen en kamerleden ons bezocht. Iedere keer viel mij op dat men een heel beperkt beeld heeft van het werk van een hogeschool.
De meeste van hen hebben een universitaire achtergrond. Dat is hun referentiekader. Ook ambtelijk is de kennis erg beperkt. Wie denkt dat ik overdrijf, moet de verslagen van de vaste kamercommissie voor onderwijs en wetenschappen maar eens lezen. Het is onthutsend te zien dat een aantal  “specialisten “  een heel
beperkt beeld heeft van de gemiddelde Nederlandse hogeschool en dat al helemaal niet in een internationaal kader weet te plaatsen.

Rol van de overheid

Het belangrijkste voor een nieuw regeerakkoord is voor mij geen beleid of geld. Het belangrijkste is dat we een kabinet krijgen dat trots is op de publieke sector er voor staat en dat ook uitstraalt!  Onderwijs, hoger onderwijs behoort tot de nationale publiek culturele infrastructuur. Wees daar trots op!   Kom er voor op! Dan
volgen ook de investeringen. Weg met het geflirt met de private sector waar het allemaal beter zou zijn tot je er achter komt dat dat nogal tegenvalt. Geef de private sector ook zeker niet de gelegenheid het niveau van het hoger onderwijs te verlagen! Erken de prestaties die geleverd zijn. 25 jaar geleden hadden we nog geen hogescholen. Het is allemaal opgebouwd. Erken die inspanning. Toen werden er 150.000 jongeren opgeleid. Nu bijna 400.000. Bijna de hele groei in het hoger onderwijs, door de politiek zo bepleit, is door de hogescholen opgevangen. En dat met steeds minder geld! Het onderwijs is vernieuwd en ondanks veel kritiek kan
Nederland zich er internationaal heel goed mee meten. Er zijn nieuwe taken bij gekomen en ingevuld. Zet nu een duidelijke lange termijn koers uit. Investeer in de sector die van zo groot belang is voor Nederland. Geef de sector vertrouwen. Weg met de bureaucratie. Vraag prestaties, maak er afspraken over. Laat de instellingen publiek verantwoording afleggen. Intern door een goed geregelde medezeggenschap en extern door een heldere governance regeling. Wij vragen om een overheid die met een internationale bril naar ons binaire stelsel kijkt en zich niet laat afleiden door allerlei gevestigde belangen. Overigens verdoen wij wat mij betreft
geen tijd meer aan de discussies over de wenselijkheid van een binair stelsel. We hebben zo’n stelsel en de politieke werkelijkheid is dat de meerderheid het wil behouden.

Binnen Europa zijn er een aantal landen die het binaire stelsel kennen. Het belangrijkste voorbeeld is Duitsland. Wie het Duitse stelsel echter met het Nederlandse vergelijkt valt een aantal opmerkelijke verschillen op. In de eerste plaats studeren in Duitsland 70 % van de jongeren aan een universiteit en 30% aan een hogeschool. In Nederland is dat precies andersom! In Duitsland worden er veel hogere eisen aan docenten op hogescholen gesteld dan in Nederland. Promotie is daar gewoon, hier uitzondering. In Duitsland is het Ba/Ma stelsel volledig geïmplementeerd bij hogescholen. In Nederland ontbreekt de Ma grotendeels door het bekostigingsstelsel dat universiteiten bevoorrecht. Wat leren wij daar van?

Masters

Wie het binaire stelsel ook voor de komende jaren als uitgangspunt neemt, maar wel met internationale ogen naar de Nederlandse situatie kijkt, moet investeren in de hogescholen zodat wij eindelijk een volwaardige positie binnen het stelsel kunnen innemen. Let wel: we hebben het hier over 70 % van de Nederlandse studenten. Geef ruim baan aan bekostigde masters binnen hogescholen. Veel meer jongeren dan nu verdienen het rechtstreeks naar een professionele master te kunnen en niet de dure en door velen ook niet gewenste omweg van de wetenschappelijke master op te moeten. Als wij, zoals nu in Assen, een brede bachelor techniek neer willen zetten en er bovenop een gespecialiseerde professionele technische master willen aanbieden en dit wordt ondersteund door het bedrijfsleven, dan moet daar ook bekostiging voor komen.

Geen bekostiging voor zo’n maatschappelijk zeer gewenste technische master maar wel voor een master archeologie? Dat is niet uit te leggen. Meer HBO-masters betekent ook: Investeren in personeel en faciliteiten. We moeten ruimhartig investeren in het onderwijspersoneel. In salaris perspectief en faciliteiten. Docenten verdienen een goed salaris en moeten zichzelf verder kunnen ontwikkelen in hun vak en in didactische vaardigheden. Daarom vind ik dat de promotievouchers voor de hogescholen moeten worden verruimd. Wij investeren zelf de komende jaren 1 miljoen euro om meer docenten de gelegenheid te geven te promoveren op onderwerpen die bijdragen aan de ontwikkeling van de beroepspraktijk hebben mensen nodig die studenten in de bachelor- en masteropleidingen goed kunnen begeleiden bij het leren van onderzoeksvaardigheden. Met de Rijks Universiteit Groningen hopen wij binnenkort een akkoord te sluiten om deze promovendi adequaat te faciliteren. Een hogeschool die haar rol in de samenleving wil spelen en die voor bedrijven en instellingen een  natuurlijke bondgenoot wil zijn om toegepast onderzoek te doen naar het oplossen van praktische problemen, heeft mensen nodig die daarin ook zijn geschoold. Uitbreiding van de lectoraten hoort daar ook bij. Met MKB bedrijven, TNO en technische universiteiten willen wij kennisclusters vormen waar vraaggestuurd toegepast onderzoek wordt gedaan voor bedrijven en instellingen. Gedeeltelijk gefinancierd vanuit een in te stellen investeringsfonds vraaggericht onderzoek.

Ondernemerschap:

Investeer in ondernemerschap. We kunnen daar zelf veel aan doen door studenten te begeleiden en te faciliteren. Op de campus willen we samen met de Rug een ondernemerscentrum hebben, waar alle faciliteiten worden geboden aan studenten die een goed idee hebben om een geslaagde start als ondernemer te maken. De
overheid zal dergelijke ontwikkelingen ook financieel dienen te ondersteunen Het door ons pas opgerichte kenniscentrum Ondernemerschap en Markt zorgt ervoor dat studenten binnen de opleidingen veel meer op het spoor van het ondernemerschap worden gezet.

Bekostiging:

Binnen onze hogeschool sturen wij op beperking van de bureaucratie, en op intensivering van het onderwijs en onderzoeksbudget. Dat is de afgelopen jaren ook goed gelukt. De hogeschool groeit. Staven mogen niet mee groeien. Het project  “slimmer werken” heeft ons al veel opgeleverd en loopt nog door. Daardoor kan er meer geld naar het primaire proces. Bovendien hanteren wij een strikte scheiding tussen onderwijs- en huisvestingsmiddelen. Geen onderwijsgeld naar bakstenen. Wij hebben onze overhead laten onderzoeken door de universiteit van Tilburg en dat laten vergelijken met een aantal andere hogescholen. Ons overheadpercentage
was 18 % en zakt in de nieuwe begroting naar 17 %. Zaken als de mediatheek en ook studentenvoorzieningen worden in dit onderzoek overigens als overhead beschouwd! Dat is dus een heel goed percentage. De komende tijd willen wij de contacturen bij een aantal studies intensiveren. En bij een aantal opleidingen wordt
gezocht naar een nieuw evenwicht  tussen theorie en praktijkonderwijs. We willen ook inzetten op het versterken van de begeleiding van stages. Maar welke mogelijkheden hebben wij nog bij deze bekostiging? Niet veel. Een nieuw kabinet zal ervoor moeten zorgen dat de bekostiging per student omhoog gaat. Dat kan door de rijksbijdrage te verhogen of door het collegegeld te verhogen en daarmee de verantwoordelijkheid voor de financiering van de studie meer bij de student te leggen. In het nieuwe CDA verkiezingsprogramma wordt voorhet laatste gekozen. Dat is een heldere keuze. Het kan ons ruimte geven om investeringen in het onderwijs te financieren. De invoering van een sociaal leenstelsel, zoals de PvdA bepleit is dan overigens noodzakelijk om het hoger onderwijs toegankelijk te houden.

Onze hogeschool ontwikkelt zich goed. Groei in aantal studenten en medewerkers. Forse groei zelfs. De doorstroom vanuit de Hanzehogeschool Groningen naar universiteit is inmiddels het hoogst in Nederland en de resultaten bij de accreditaties worden steeds beter. We bouwen letterlijk aan onze toekomst. En mochten net horen dat wij als een van de drie hogescholen als eerste de opleiding toegepaste psychologie kunnen aanbieden. De lectoraten en kenniskringen weten hun plek in te nemen en boeken resultaten. De hogeschool is zich bewust van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid. Op tal van plaatsen werken studenten en docenten samen met anderen aan het oplossen van maatschappelijke problemen. Niet alleen in Nederland maar ook in Ghana en Vietnam. Langzamerhand transformeren wij naar een kennisinstelling. Het komende jaar willen we veel tijd steken in het tot bloei laten komen van talenten.

Studenten die meer kunnen moeten geprikkeld worden om het beste uit zichzelf te halen. Excellentie in programma”s, in onderzoek in ondernemerschap. Laat het onderscheid zien zodat het op een positieve manierprikkelt. Goede opleidingen voor iedereen, en voor hen die meer kunnen, is de uitdaging! Daar komen wij in
oktober met voorstellen voor.