Happy end 2020

2020

Himanen: “2020 gaat over scenario’s voor globalisering en de keuzes die Europa daarin heeft. Het loopt parallel aan mijn advieswerk voor het World Economic Forum. Vorig jaar is daar het 2020 proces begonnen waarin allerlei opinieleiders onder de veertig de grote ontwikkelingen analyseren. Ik zit daar samen met Larry Page en Sergei Brin van Google en Jerry Yang van Yahoo. Het boek 2020 heeft raakvlakken hiermee, maar staat als publicatie los van het WEF. Ik kan de strekking van 2020 het best verklaren door te beginnen met de basisgedachte. Naar het zich laat aanzien zijn er drie, elkaar beconcurrerende scripts voor de toekomst. Script nummer één is het Amerikaanse script van de samenleving van winnaars. Het is het verhaal waarin het succes van weinigen het beste voordeel biedt voor iedereen. Het is een Hollywood film waarin alles op miraculeuze wijze tot een happy end komt.”

Het tweede script is het Aziatische script van de toekomst. Pekka Himanen: “Liever gezegd is het de Chinese versie. Volgens de Chinezen ziet het script van de wereld er als volgt uit: ‘na een korte onderbreking in de geschiedenis waarin Europa en de VS toevalligerwijs de toon aangaven, keert China weer terug naar haar leidende positie op deze aarde.’ Daar is wat voor te zeggen. Tot aan de industriële revolutie was China ook leidend in wetenschap en economie. En dan heb je nog Europa. Dat script luidt als volgt: ‘wij zijn bezig een klassieke tragedie te schrijven voor Europa. Het is het verhaal van een onontkoombare lotsbestemming waarin alles slecht afloopt. Europa zal zonder enige twijfel eindigen als hét openluchtmuseum en oudevandagenhuis van deze planeet – de nummer één vakantiebestemming van vele Amerikanen en Chinezen.’

Een inspirerend script

Scripts blijven echter papieren verhalen van de toekomst die werkelijkheid kunnen worden bij een bepaald handelen. Himanen geeft aan dat er op basis van realistische gegevens voor Europa ook wel degelijk een heel ander script mogelijk is. De toekomst staat immers niet vast. Himanen: “Het enige dat echt vaststaat is dat we niet op kosten kunnen concurreren. Het script dat ik voor Europa zie is de combinatie van creativiteit en zorg. Combining creativity and caring is een combinatie die wij als geen ander kunnen bieden. De Chinezen zullen het niet doen en het Amerikaanse script is er een van exclusiviteit en ongelijkheid. Beiden zijn niet de traditie van het Europese sociale model. Het gaat erom dat wij inzien dat we een keuze hebben. Maar ja, dan moet je wel een droom van de toekomst hebben.”

“Ik moet je zeggen dat ik drie jaar in de VS gewoond heb en hoewel ik niet kapot ben van de Amerikaanse droom, is er bij de mensen wel een droom van de toekomst. Kom ik terug in Europa dan zie ik hoe pessimistisch iedereen is. Dat is ook niet gek. In geen enkel Europees manifest is ook maar één regel terug te vinden die je nieuwe energie geeft. Weet je wat Europa’s droom is? Dat onze economie met 3% groeit. Stel je Martin Luther King voor bij het Lincoln Memorial in Washington. Hij vraagt 200.000 mensen om stilte en zegt vervolgens: “I have a dream dat we volgend jaar 3% groeien.”

Wat Europa volgens Pekka Himanen nodig heeft is een inspirerend script en daar vervolgens naar handelen. “Innovatie en sociale inclusie – dat zie ik als onze toekomst. Dat betekent ook vernieuwing van ons onderwijs en onze gezondheidszorg. Wat we nu zeggen is: we creëren gewoon economische groei en dan kunnen we dezelfde welvaartstaat financieren als vroeger. Maar die is nog steeds gebaseerd op een industrieel idee. De veranderingen in de welvaartstaat zijn te cosmetisch. We hebben dringend een welvaartstaat 2.0 nodig. Op het gebied van onderwijs gebeurt er gelukkig meer. Waar we heen moeten is een onderwijssysteem dat onze creatieve capaciteiten ontwikkelt.”

Diversiteit

Een ander belangrijk punt dat Himanen aandraagt voor vernieuwing is diversiteit. “Diversiteit is de kracht van de VS. Eén derde van de entrepreneurs in Silicon Valley komt uit India of China. Sergei Brin van Google is een Rus, Jerry Yang van Yahoo een Taiwanese Chinees. De geschiedenis van innovatie is er altijd een van diversiteit geweest. Ideeën moeten vrijelijk kunnen stromen. Dat Ayaan Hirsi Ali Nederland gaat verlaten is onbegrijpelijk, maar ook fnuikend voor jullie innoverend vermogen. Creativiteit is per definitie dissident en onbelemmerd. Gesloten systemen verliezen altijd hun capaciteit tot vernieuwen. Manuel Castells heeft dat aangetoond als het failliet van de Sovjet Unie. De Sovjets beschikten over hetzelfde niveau van kennis als de VS, maar het werd toegepast in gesloten militaire laboratoria. China worstelt met het dilemma van vernieuwing versus geslotenheid. Je weet hoe ze er met internet omgaan. Op het moment dat China niet meer kan concurreren op lage productiekosten krijgt het een probleem. Singapore heeft dat ook gehad. Op een gegeven moment werden de buurlanden goedkoper en moest Singapore het van innovatie hebben. Maar, het was een redelijk gesloten samenleving. In Singapore heb je een plek die vergelijkbaar is met Hyde Park Corner, want men wilde ook een vrijplaats voor de vrije mening. Alleen moet je in Singapore de tekst van je speech eerst aan de politie voorleggen. Voor het gemak is die vrijplaats naast het politiebureau. Aan de ene kant had Singapore door dat ze moesten vernieuwen maar dat doen ze dan door een decreet uit te vaardigen waarin staat ‘vanaf heden moeten alle Singaporezen creatief zijn.’”

Gemiste kans

Himanen meent dat Europa een enorme kans gemist heeft toen de VS na 9-11 een restrictief toelatingsbeleid voor migranten gingen voeren. “Europa had daar een geweldig voordeel uit kunnen halen, maar is in verhouding nog xenofober geworden, dus het relatieve voordeel is nihil. En dat terwijl onze toekomst ligt in het combineren van sociale inclusie met innovatie. Vernieuwing bloeit op basis van vertrouwen en vertrouwen gedijt bij gelijkheid. De Finnen hebben de ervaring van eerlijke, gelijke kansen. Door dat vertrouwen zijn zij ook bereid geweest om fors te investeren in onderzoek.”

“Mijn verklaring voor het feit dat het Nederlandse innovatieplatform niet echt succesvol is, is dat men elkaar klaarblijkelijk niet echt vertrouwt. Naast dat vertrouwen moet Europa een agenda kiezen die niet alleen inzet op economische vernieuwing. Europeanen kopen dat niet. Niet zonder een gloedvolle agenda voor sociale innovatie. En politici moeten eens ophouden om die wolk van angst te verspreiden. Ze maken mensen bang en bieden vervolgens aan om hen te beschermen. Maar in de staat van angst is geen ruimte voor creativiteit. Angst is de belangrijkste kracht in tragediespelen. Alle personages in een tragedie vrezen hun lotsbestemming en juist door hun angst vervullen zij hun lot.”