Emoties tussen twee culturen

Een jongen zit aan tafel te tekenen en zijn vader die tegenover hem zit kijkt tevreden toe. Dan stoot de vader per ongeluk een glas thee over de tekening heen. Wat doet de jongen: wordt hij boos op zijn vader of houdt hij zich in? Volgens Sheida Novin Farahbakhsh zal zijn reactie sterk worden bepaald door de cultuur waarin hij is opgegroeid.

De ontwikkelingspsychologe schreef ruim een jaar geleden haar afstudeerscriptie over het onderwerp emotie en cultuur. Ze legde de bovenstaande casus voor aan Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse jongeren en vroeg hen hoe ze zouden reageren. Nederlandse jongeren bleken vaker geneigd hun boosheid te uiten ten opzichte van hun vader. Marokkaans-Nederlandse jongeren gaven echter vaker aan hun boosheid te verbergen.

Vernederlandst
‘Toch bleef ik aan het einde van mijn afstudeeronderzoek met meer vragen zitten dan voordat ik begon’, vertelt Sheida Novin Farahbakhsh. ‘Marokkaanse jongeren houden zich in tegenover oudere familieleden, maar hoe gedragen ze zich tegenover anderen? Is hun emotionele reactie anders als ze tussen Nederlanders verkeren? En hangt hun reactie bijvoorbeeld samen met de mate waarin ze zich verbonden voelen met de Nederlandse en Marokkaanse cultuur?’

Al vrij snel na haar afstuderen voelde de psychologe een sterke behoefte om zich verder te gaan verdiepen in het onderwerp: ‘Als ik de Mozaïekprijs niet had gekregen, dan zou ik er waarschijnlijk op eigen houtje aan zijn begonnen. Ik zou het beetje voor beetje hebben gedaan in mijn vrije tijd.’ Maar tot haar grote vreugde kréég ze de prijs, een geldbedrag van 180.000 euro. Ze kan er de komende vier jaar onderzoek mee gaan doen. ‘Echt een onwijs grote kans’, noemt ze het.

Eigen ervaring
De 24-jarige psychologe weet wat het is om in twee culturen te leven, want zelf heeft ze een Iraanse vader en een Nederlandse moeder. Tot haar zesde woonde ze in het land van haar vader, maar toen de sfeer daar tegen het einde van de Eerste Golfoorlog erg grimmig werd, kwam het gezin naar Nederland. Deze achtergrond zorgde ervoor dat ze mee kon dingen naar de Mozaïekprijs, een onderzoekssubsidie van het NWO voor jonge getalenteerde allochtonen.

Heeft ze zelf last van tegenstrijdige emoties? ‘In lichte mate. Ik merk dat ik soms emotioneel anders reageer op mijn vader dan op mijn moeder. In de Iraanse cultuur is het niet gepast om negatieve gevoelens op een zo directe manier te uiten als wij in Nederland gewend zijn. Je houdt je mond of je probeert om het gevoelige onderwerp heen te draaien. Tegenover mijn Iraanse vader uit ik me daarom soms iets voorzichtiger dan tegenover mijn Nederlandse moeder. Dat is niet altijd makkelijk, want ik ben zo vernederlandst, dat ik echt moeite moet doen om mijn emoties op de Iraanse manier te uiten.’

Gastvrij
Dat haar onderzoek zich richt op Marokkaans-Nederlandse jongeren heeft een louter praktische reden. Sheida Novin Farahbakhsh wil honderden jongeren bij haar onderzoek betrekken. ‘Dan is het wel zo makkelijk om Marokkanen te kiezen, want daarvan zijn er nu eenmaal veel van in Nederland’, vertelt ze. ‘Voor het onderzoek op zich, maakt de culturele achtergrond niet veel uit, als er maar verschil is met de Nederlandse cultuur. Persoonlijk vind ik het een leuke groep. De mensen met wie ik tot nu toe contact heb gehad zijn erg gastvrij en behulpzaam.’

Rifgebergte
Er is al redelijk veel onderzoek gedaan naar de samenhang tussen emoties en cultuur, maar daarbij werd vrijwel altijd gekeken naar één cultuur tegelijk. Wat het onderzoek van Sheida Novin Farahbakhsh bijzonder maakt, is dat ze drie groepen tegelijkertijd en volgens dezelfde methode gaat onderzoeken: Nederlanders, Nederlandse Marokkanen en Marokkanen. Om die laatste groep te onderzoeken, zal ze afreizen naar het Rifgebergte, het gebied waar de meeste Nederlandse Marokkanen hun wortels hebben.

Nieuw is ook dat de Leidse psychologe zich niet richt op volwassenen, maar op adolescenten, dat wil zeggen op jongeren tussen de 12 en de 16 jaar. ‘Het is de levensfase waarin mensen op zoek gaan naar hun identiteit. Wie ben ik? Waar wil ik bij horen? Dat maakt het extra interessant’, aldus Sheida Novin Farahbakhsh.

Jongeren helpen
Met haar onderzoek hoopt Sheida Novin Farahbakhsh hulpverleners meer inzicht te geven in het psychisch, sociaal en emotioneel functioneren van allochtone jongeren: ‘Stel dat een jongere bij het RIAGG aanklopt, omdat hij problemen heeft in de omgang met andere mensen, dan kan zijn psycholoog hem waarschijnlijk beter helpen wanneer hij de gevoelens en de culturele achtergrond van deze jongere begrijpt.’

Verder zijn de resultaten van haar onderzoek te gebruiken bij het ontwikkelen van preventieve programma’s, dus hulpverleningsprogramma’s die jongeren leren hun emoties op een andere manier te uiten.

Laatste loodjes
Het onderzoek van Sheida Novin Farahbakhsh begint in januari, maar achteroverleunen is er voorlopig nog niet bij. De Mozaïekwinnares werkt op dit moment twee dagen aan de Universiteit Leiden en drie dagen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. In Leiden is ze tutor en scriptiebegeleider bij psychologie, in Amsterdam helpt ze mee aan een vragenlijst die het vertrouwen meet bij kinderen. ‘Ik moet er keihard tegenaan om alles af te krijgen.’

Promotor: Prof. Dr. P.M. Westenberg (Universiteit Leiden)
Co-promotors: Dr. C.J. Rieffe (Universiteit Leiden), Prof. Dr. M. Meerum Terwogt (Vrije Universiteit Amsterdam) en Dr. R. Banerjee (University of Sussex)

Ilse Ariëns, freelance journaliste.

Dit artikel is overgenomen uit de nieuwsbrief van de Universiteit Leiden