Checks and balances in bestuur universiteit

Nieuws | de redactie

13 februari 2007 | Na de branchecode ‘governance’ van de HBO-raad heeft ook de VSNU een ‘code goed bestuur universiteiten’ uitgebracht.  Deze geldt als een beginselcode, niet als een die regels stelt of uitwerkt. De VSNU onderstreept daarom dat “afwijken van de code uitleg vereist aan de belanghebbenden. Dit staat bekend als het ‘pas toe of leg uit’- principe.” Hoewel positief over het initiatief, constateert de LSVb dat de branchecode niets verandert aan het voor de studenten blijkbaar nog steeds “ondoorzichtig functioneren” van de Raden van Toezicht.

Ook missen zij een mogelijkheid is ze te controleren op het uitvoeren van de code. LSVb-voorzitter Irene van den Broek zegt: “In deze branchecode ontbreken de checks and balances”. De branchecode beoogt duidelijke kaders voor het besturen van de universiteiten en voor de verantwoording, die daarover wordt afgelegd, te geven. Volgens de LSVb wordt het er echter niet transparanter op.

De Raden van Toezicht zijn verantwoordelijk voor het eigen functioneren en het naleven van de gedragscode en de studenten zien geen mogelijkheid voor direct belanghebbenden, zoals medezeggenschapsraden, om te controleren op de uitvoering van deze code. “Het is tekenend dat studenten en docenten, vertegenwoordigd in medezeggenschapsraden, geen enkele rol toebedeeld krijgen buiten het minimale dat al in de wet is geregeld”, aldus Van den Broek.

De LSVb had gehoopt, dat de branchecode aangegrepen zou worden om de positie van medezeggenschap te versterken. Het is een veelgehoorde klacht in die kring dat de Raden van Toezicht niet goed op de hoogte zijn van wat er op de universiteit speelt. Zo komt het regelmatig voor, volgens de LSVb, dat de Raad van Toezicht instemt met besluiten van het College van Bestuur zonder op de hoogte te zijn van het advies van studenten en medewerkers, of dat de Raad van Toezicht het functioneren van het College van Bestuur bespreekt, zonder afzonderlijk contact met de medezeggenschap te hebben gehad. “Bij goed bestuur hoor je je als bestuurder te informeren over de mening van diegenen die bestuurd worden. Het is een gemiste kans dat dit aspect in deze branchecode ontbreekt”, aldus Van den Broek.


Hieronder leest u de gisteren uitgebrachte branchecode goed bestuur voor de universiteiten die de VSNU heeft gepubliceerd. 

---

Aanleiding

Voor u ligt de code goed bestuur universiteiten 2006. Sinds 1995 zijn bij de universiteiten raden van toezicht geïnstalleerd en zijn per instelling protocollen en werkafspraken opgesteld. Daarna is in 2003 een corporate governance code (Commissie Tabaksblat) tot stand gekomen, die mede tot gevolg heeft gehad dat in de (semi-)publieke sectoren overeenkomstige codes zijn opgesteld. Mede in het licht van een verzoek van de overheid om een code op te stellen over het belonen van topfunctionarissen hebben de universiteiten besloten dit te integreren met een branchecode voor goed bestuur. Het bestuurlijke gedeelte is met zijn principes over besturen, verantwoorden en toezicht houden het grootst en bouwt voort op bestaande codes, zoals Tabaksblat, Goede Doelen en de code van de HBO-raad. Als uitgangspunt voor de code is steeds de meeste recente versie van de Wet op het Hoger Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek (WHW) genomen. Zij dienen vanzelfsprekend te worden nageleefd, maar zijn als zodanig geen onderdeel van deze code. Wetswijzigingen zullen, indien van toepassing, in de code worden opgenomen.

Na de eerste vaststelling en vervolgens na elke wijziging wordt de code goed bestuur universiteiten door de VSNU openbaar gemaakt, onder meer op haar website.

Pas toe of leg uit

Deze code is opgesteld als een beginselcode en is geen regelcode. Afwijken van de code vereist uitleg aan de belanghebbenden. Dit staat bekend als het ‘pas toe of leg uit’-principe.

Verschil publiek- en privaatrechtelijk universiteiten

De code dient onafhankelijk te zijn van de aard van de rechtspersoon van de instelling en van het openbare of bijzondere karakter van de instelling. Van de 14 publiek bekostigde universiteiten hebben er nu 3 een privaatrechtelijke vorm (VU, UvT en RU). In deze code is rekening gehouden met de verschillen, maar wordt soms de publiekrechtelijke situatie als uitgangspunt genomen, zoals bij de terminologie voor de raad van toezicht.

Voor de toekomst is de verwachting dat een aantal universiteiten de overstap maakt naar de privaatrechtelijke status. Bij privaatrechtelijke instellingen is het van belang dat de raad van toezicht wordt gezien als een intern toezichtorgaan. Speciale aandacht verdient het stichtings- of verenigingsbestuur dat zelf mede bestuurt en daarmee een verdergaande taak heeft dan die van toezichthouder. De erkenning van de bestuurlijke bevoegdheden van het college van bestuur dient statutair te worden verworven. Het bestuur van de privaatrechtelijke instelling behoudt op grond van boek 2 BW eigen bevoegdheden.


DE PRINCIPES VAN GOED BESTUUR

1. Naleving en handhaving van de code goed bestuur  
Code

1.1   Het college van bestuur en de raad van toezicht zijn – met in acht neming van de eigen taken en bevoegdheden – verantwoordelijk voor de inrichting en toepassing van de code goed bestuur van de universiteit (verder: de code) en voor de naleving daarvan.

1.2   De hoofdlijnen van de bestuursstructuur van de universiteit zijn openbaar en worden actueel gehouden.

1.3   Bij de beschrijving van de bestuursstructuur in het jaarverslag geeft het college van bestuur aan in hoeverre de in de code opgenomen regels worden opgevolgd en eventueel welk alternatief is gekozen, en waarom van de code wordt afgeweken.

1.4   Met ‘raad van toezicht’ kan tevens zijn bedoeld het bestuur van de rechtspersoon waarvan een bijzondere universiteit uitgaat, dan wel een ander als zodanig aangewezen orgaan van de rechtspersoon.


2. Het college van bestuur

De volgende artikelen uit de WHW zijn van toepassing:

Artikel 9.2 WHW  Algemene bevoegdheden college van bestuur

1.            Het college van bestuur is belast met het bestuur van de universiteit in haar geheel en met het beheer daarvan, onverminderd de bevoegdheden van de raad van toezicht volgens deze wet.

2.              Het college van bestuur oefent de taken en bevoegdheden uit die bij of krachtens deze wet aan het instellingsbestuur zijn opgedragen.

3.              De voorzitter van het college van bestuur vertegenwoordigt de universiteit in en buiten rechte.

Artikel 9.3 WHW  Samenstelling college van bestuur; rechtspositie leden

1.              Het college van bestuur bestaat uit ten hoogste drie leden, waaronder de rector magnificus van de universiteit.

2.             De leden van het college van bestuur worden door de raad van toezicht benoemd, geschorst en ontslagen. Bij de benoeming wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met een evenwichtige verdeling van de zetels over mannen en vrouwen. De benoeming geschiedt voor een door de raad van toezicht te bepalen termijn. Met het einde van de maand waarin een lid de voor de openbare dienst geldende leeftijdsgrens heeft bereikt, wordt hem eervol ontslag verleend.

3.              Alvorens tot benoeming of ontslag van een lid van het college van bestuur over te gaan, hoort de raad van toezicht vertrouwelijk de universiteitsraad of de ondernemingsraad en het orgaan binnen de universiteit dat op grond van de medezeggenschapsregeling, bedoeld in artikel 9.30, derde lid, tweede volzin, van deze wet is ingesteld, over het voorgenomen besluit tot benoeming of ontslag. Het horen geschiedt op een zodanig tijdstip dat het van wezenlijke invloed  kan zijn op de besluitvorming.

4.             De voorzitter van het college van bestuur wordt uit de leden door de raad van toezicht benoemd.

5.             In het bestuurs- en beheersreglement worden nadere regels gegeven omtrent de wijze van voordracht en benoeming van de rector magnificus.

6.             Een lid van het college van bestuur kan om gewichtige redenen tussentijds worden ontslagen.

7.             Een lid van het college van bestuur kan niet tevens zijn:

a.             lid van de raad van toezicht van de desbetreffende universiteit,

b.             decaan van een faculteit of lid van het bestuur daarvan, tenzij een universiteit slechts een faculteit omvat,

c.             lid van het bestuur van een opleiding, of

d.              lid van de raad van toezicht of van het college van bestuur van een andere universiteit.

8.             (zie punt 2.2 van deze code)


Artikel 9.6   WHW  Verantwoordings- en inlichtingenplicht college van bestuur

1.            Het college van bestuur is verantwoording verschuldigd aan de raad van toezicht.

2.             Het college van bestuur verstrekt de raad van toezicht de gevraagde inlichtingen betreffende zijn besluiten en andere handelingen.

3.             Het college van bestuur verstrekt Onze minister de gevraagde inlichtingen omtrent de universiteit.

2.1 Taak en werkwijze  

De volgende artikelen uit de WHW zijn van toepassing:

Artikel 9.8 WHW  Taken en bevoegdheden raad van toezicht

1.                 (zie punt 3.1 van deze code)

2.                 De raad van toezicht is belast met de goedkeuring dan wel instemming van:

a.              het bestuurs- en beheersreglement,

b.              het instellingsplan,

c.                de begroting,

d.              het jaarverslag,

e.               het document inzake evenredige vertegenwoordiging van vrouwen in leidinggevende functies,

f.                het besluit of de herroeping daarvan dat de Wet op de ondernemingsraden al dan niet van toepassing is op de universiteit, en in voorkomende gevallen, van de daarbij behorende medezeggenschapsregeling, en

g.              een besluit betreffende een gemeenschappelijke regeling.

3.                De goedkeuring, als bedoeld in het tweede lid onder d, kan slechts worden onthouden wegens strijd met het recht of het algemeen belang.

Code

2.1.1  Het college van bestuur legt over bestuur en beheer verantwoording af in het jaarverslag.

2.1.2 Het college van bestuur richt zich bij de vervulling van zijn taak naar de belangen van de universiteit en betrekt daarbij de belangen van bij de universiteit betrokken instanties, instellingen en personen.

2.1.3 Het college van bestuur verschaft de raad van toezicht tijdig alle informatie die hij nodig heeft voor de uitoefening van zijn taken.

2.1.4  Het college van bestuur draagt er zorg voor dat de activiteiten van de universiteit bestuurlijk, juridisch, organisatorisch en financieel deugdelijk geregeld zijn, transparant zijn en verantwoord kunnen worden.

2.1.5  Het college van bestuur legt de interne risicobeheersings- en controlesystemen voor aan de raad van toezicht.

2.1.6  Het college van bestuur is verantwoordelijk voor de organisatie van een effectieve en transparante medezeggenschap voor het personeel en de studenten van de universiteit.

2.1.7   Het college van bestuur legt naast de in artikel 9.8 WHW genoemde zaken het treasuryplan ter goedkeuring voor aan de raad van toezicht.

2.1.8  Het college van bestuur stelt een klokkenluidersregeling vast.

2.1.9   Nevenfuncties van leden van het college van bestuur behoeven toestemming van de raad van toezicht en zijn openbaar.



2.2 Bezoldiging en benoeming   

De volgende artikelen uit de WHW zijn van toepassing:

Artikel 9.3 WHW  Samenstelling college van bestuur; rechtspositie leden

8.             Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur worden nadere regels vastgesteld omtrent de rechtspositie van de voorzitter en de andere leden van het college van bestuur.

Relevant in dit verband zijn onder meer het Besluit rechtspositie leden van colleges van bestuur van openbare universiteiten (Stb. 1998, 518), het Beleidskader remuneratie leden CvB 2000, en rekening dient te worden gehouden met de brief van de minister van binnenlandse zaken aan de Tweede Kamer van 22 december 2005.

Code

2.2.1  De bestuurders ontvangen voor hun werkzaamheden een bezoldiging die wat betreft hoogte en structuur zodanig is dat gekwalificeerde en deskundige bestuurders kunnen worden aangetrokken en behouden. Het jaarverslag bevat de hoofdlijnen van het remuneratierapport van de raad van toezicht betreffende het bezoldigingsbeleid voor de bestuurders van de universiteit.

2.2.2 De bezoldigingsstructuur waaronder begrepen ontslagvergoeding, is zodanig dat zij de belangen van de universiteit op middellange en lange termijn bevordert, niet aanzet tot gedrag van bestuurders in hun eigen belang met veronachtzaming van het belang van de universiteit, en falende bestuurders bij ontslag niet beloont.

2.2.3   De raad van toezicht stelt de bezoldiging van de individuele leden van het college van bestuur vast, een en ander binnen het door de raad vastgestelde bezoldigingsbeleid en gegeven de relevante wettelijke kaders.

2.2.4 Een lid van het college van bestuur wordt benoemd voor een door de raad van toezicht te bepalen termijn, waarna herbenoeming voor een nieuwe periode kan plaatsvinden na een zorgvuldige beoordeling van zijn functioneren.

2.2.5  De universiteit verstrekt aan de leden van het college van bestuur geen persoonlijke leningen, garanties, en dergelijke.

2.3 Belangenverstrengeling  

Code

2.3.1   Elke vorm of schijn van belangenverstrengeling tussen de universiteit, inbegrepen daaraan gelieerde instellingen, en leden van het college van bestuur wordt vermeden. Besluiten tot het aangaan van transacties waarbij belangenverstrengeling op kan treden, behoeven vooraf goedkeuring van de raad van toezicht.

2.3.2  Een lid van het college van bestuur meldt een mogelijk optredende belangenverstrengeling terstond aan de voorzitter van de raad van toezicht en aan de overige leden van het college van bestuur.
De raad van toezicht bespreekt buiten aanwezigheid van het betrokken lid van het college van bestuur het mogelijke bestaan van een tegenstrijdig belang en de wijze van beëindiging daarvan.

2.3.3   Een lid van het college van bestuur neemt niet deel aan de discussie en de besluitvorming over een onderwerp of transactie waarbij hij een tegenstrijdig belang heeft.



3. Raad van toezicht

De volgende artikelen uit de WHW zijn van toepassing:

Artikel 9.8 WHW  Taken en bevoegdheden raad van toezicht

1.      De raad van toezicht is belast met het toezicht op het bestuur van de universiteit in haar geheel en op het beheer daarvan. Hij staat het college van bestuur met raad bij. De raad van toezicht ziet er op toe dat het college van bestuur bij de uitoefening van zijn bevoegdheden de op de universiteit betrekking hebbende wetten alsmede de krachtens die wetten uitgevaardigde regelingen, richtlijnen, aanwijzingen en reglementen naleeft.

3.1 Taak en werkwijze  

Code

3.1.1  De raad van toezicht richt zich bij de vervulling van zijn taak naar de belangen van de universiteit, in evenwicht met belangen van bij de universiteit betrokken instanties, instellingen en personen. De raad van toezicht is tevens verantwoordelijk voor de kwaliteit van zijn eigen functioneren.

3.1.2  Zoals hierboven is aangegeven kan ook een ander orgaan, zoals het stichtingsbestuur van de bijzondere universiteit, zijn aangewezen als de raad van toezicht van de instelling.

3.1.3  De raad van toezicht bespreekt ten minste éénmaal per jaar (buiten aanwezigheid van het college van bestuur) zowel zijn eigen functioneren als dat van de individuele leden van de raad van toezicht. Tevens wordt (in aanwezigheid van het college van bestuur) het gewenste profiel en de samenstelling en competentie van de raad van toezicht besproken. De raad van toezicht bepreekt voorts ten minste éénmaal per jaar (buiten aanwezigheid van het college van bestuur) het functioneren van het college van bestuur als geheel en van de individuele leden. De raad van toezicht rapporteert in het jaarverslag over zijn werkzaamheden en over zijn samenstelling.

3.2 Onafhankelijkheid  

De volgende artikelen uit de WHW zijn van toepassing:

Artikel 9.7 WHW  Samenstelling raad van toezicht

5               Een lid van de raad van toezicht kan niet tevens:

a.       voor het merendeel van zijn arbeidstijd personeelslid zijn van een in de bijlage van deze wet opgenomen universiteit of voor het merendeel werkzaam zijn aan een onderzoek instituut of onderzoekschool,

a.             werkzaam zijn bij een departement van algemeen bestuur, of

b.             lid zijn van de Eerste of Tweede Kamer der Staten-Generaal.

Code

3.2.1  De raad van toezicht is zodanig samengesteld dat de leden ten opzichte van elkaar en ten opzichte van het college van bestuur onafhankelijk en kritisch kunnen opereren.

3.2.2  De leden van de raad van toezicht zijn onafhankelijk in de volgende zin:

–                 zij ontvangen geen persoonlijke financiële vergoeding van de universiteit of van een aan haar gelieerde rechtspersoon, anders dan de vergoeding als lid van de raad van toezicht;

–                  zij zijn geen bestuurslid van een rechtspersoon, waarin een lid van het college van bestuur van de universiteit lid van de raad van commissarissen of de raad van toezicht is;

–                 zij bezitten geen een aandelenpakket groter dan tien procent van een aan de universiteit gelieerde vennootschap.

3.2.3  De raad van toezicht vermeldt in het jaarverslag dat naar het oordeel van de raad van toezicht het principe van onafhankelijkheid is geëerbiedigd.


3.3 Deskundigheid en samenstelling

De volgende artikelen uit de WHW zijn van toepassing:

Artikel 9.7 WHW  Samenstelling raad van toezicht

1.             De raad van toezicht bestaat uit ten minste drie en ten hoogste vijf leden.

2.              De voorzitter en de andere leden worden door Onze minister benoemd, geschorst en ontslagen. Bij de benoeming wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met een evenwichtige verdeling van de zetels over mannen en vrouwen. Onze minister benoemt een lid dat in het bijzonder het vertrouwen geniet van de universiteitsraad, dan wel het vertrouwen geniet van de ondernemingsraad en het orgaan dat op grond van de medezeggenschaps-regeling ten behoeve van studenten binnen de universiteit is ingesteld, gezamenlijk. De benoeming geschiedt voor een periode van ten hoogste vier jaren.

3.              Alvorens tot benoeming of ontslag van een lid van de raad van toezicht over te gaan, hoort Onze minister de universiteitsraad, dan wel de ondernemingsraad en het orgaan dat op grond van de medezeggenschapsregeling ten behoeve van studenten binnen de universiteit is ingesteld, vertrouwelijk over het door hem voorgenomen besluit tot benoeming of ontslag. Het horen geschiedt op een dusdanig tijdstip dat het van wezenlijke invloed kan zijn op de besluitvorming.

4.              Een lid kan om gewichtige redenen tussentijds worden ontslagen.

5.             (Niet opgenomen, want vermeld onder punt 3.2 van deze code)

6.             Het college van bestuur voorziet in de administratieve ondersteuning van de raad van toezicht.

7.             De leden van het college van bestuur wonen de vergaderingen van de raad van toezicht bij, tenzij de raad anders beslist. Zij hebben daarin een adviserende stem.

Code

3.3.1  De raad van toezicht stelt een profielschets voor zijn omvang en samenstelling op, rekening houdend met de aard van de universiteit, haar activiteiten en de gewenste deskundigheid. De profielschets is openbaar.

3.3.2  Elk lid van de raad van toezicht dient geschikt te zijn om de hoofdlijnen van het totale beleid van de universiteit te beoordelen. Elk lid van de raad van toezicht beschikt over de specifieke deskundigheid die noodzakelijk is voor de vervulling van zijn taak, binnen zijn rol in het kader van de profielschets van de raad.

3.3.3  Een herbenoeming van een lid van de raad van toezicht vindt slechts plaats na zorgvuldige overweging door de overige leden van de raad.

3.3.4  Een lid van de raad van toezicht wordt benoemd voor een periode van vier jaren, waarna herbenoeming voor een nieuwe periode kan plaatsvinden na een zorgvuldige beoordeling van het functioneren van het lid.

3.3.5  De raad van toezicht stelt een rooster van aftreden vast. Dit is openbaar.

3.3.6  De raad van toezicht kan uit zijn midden een auditcommissie en een selectie/remuneratiecommissie aanwijzen. Indien dit niet gebeurt, vervult de gehele raad deze taken.

3.3.7  De bepalingen onder de leden 1,2 en 3 van art 9.7 WHW zijn niet van toepassing op de privaatrechtelijke universiteiten. Zij reglementeren e.e.a. rekening houdend met de wettelijke bepalingen.


3.4 Vergoeding leden raad van toezicht

De volgende artikelen uit de WHW zijn van toepassing:

Artikel 9.7 WHW  Samenstelling raad van toezicht

8.      Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur worden regels vastgesteld omtrent tegemoetkomingen aan de leden van de raad van toezicht.

Code

3.4.1  De minister, c.q. het bestuur van de privaatrechtelijke rechtspersoon, stelt de vergoeding aan de leden van de raad van toezicht vast.

3.4.2  De vergoeding aan een lid van de raad van toezicht is niet afhankelijk van de resultaten van de universiteit.

3.4.3  De toelichting op de jaarrekening bevat de wettelijk voorgeschreven informatie over de hoogte en de structuur van de vergoeding aan de individuele leden van de raad van toezicht.


4. Het financieel beheer

4.1 Financiële verslaggeving  

Code

4.1.1  Het college van bestuur is verantwoordelijk voor de kwaliteit en de volledigheid van de openbaar gemaakte financiële berichten. De raad van toezicht ziet er op toe dat het college van bestuur deze verantwoordelijkheid adequaat vervult.

4.1.2  De raad van toezicht beoordeelt – in overleg met het college van bestuur – hoe de externe accountant wordt betrokken bij de inhoud en publicatie van andere financiële berichten (zoals de tussentijdse rapportages) dan de jaarrekening.

4.1.3  Het college van bestuur is verantwoordelijk voor het instellen en handhaven van interne procedures (administratieve organisatie en interne controle) die ervoor zorgen dat alle relevante financiële informatie bij het college van bestuur bekend is, zodat de tijdigheid, volledigheid en juistheid van de interne en externe financiële verslaggeving worden gewaarborgd. De raad van toezicht houdt toezicht op de instelling en op de handhaving van deze interne procedures.

4.2 De externe accountant  

Code

4.2.1  De externe accountant wordt benoemd door het college van bestuur. De opdracht­verlening aan en de bezoldiging van de externe accountant worden goedgekeurd door de raad van toezicht.

4.3 De relatie met de organen van de universiteit  

Code

4.3.1  De externe accountant woont in ieder geval de vergadering van de raad van toezicht bij waarin het verslag van de externe accountant betreffende het onderzoek van de jaarrekening wordt besproken en waarin wordt besloten over de goedkeuring of vaststelling van de jaarrekening.

4.3.2  De externe accountant ontvangt de financiële informatie die ten grondslag ligt aan de vaststelling van de tussentijdse financiële rapportages en overige tussentijdse financiële berichten en hij wordt in de gelegenheid gesteld om op alle informatie te reageren.

4.3.3  Het verslag van de externe accountant ingevolge artikel 2:393 lid 4 BW bevat datgene wat de externe accountant met betrekking tot de controle van de jaarrekening en de daaraan gerelateerde controles onder de aandacht van het college van bestuur en de raad van toezicht wil brengen.

4.4 Marktactiviteiten  

Code

4.4.1 De universiteit kan activiteiten ondernemen die niet uit de publieke middelen (de rijksbijdrage) bekostigd worden. Het college van bestuur draagt ervoor zorg dat deze activiteiten passen binnen de missie van de universiteit en niet op gespannen voet staan met de uit de publieke middelen bekostigde activiteiten.

4.4.2 Het college van bestuur draagt zorg voor een uitvoering van de marktactiviteiten conform de daarop betrekking hebbende gedragscode.



5. Maatschappelijke verantwoording

Code

5.1    Het college van bestuur hanteert een visie op de maatschappelijke positie van de universiteit als uitgangspunt of onderdeel voor zijn beleid. Het college van bestuur vertaalt die visie in een missie en doelstellingen van de universiteit. Het college van bestuur geeft inzicht in de verwezenlijking van de doelstellingen en communiceert hierover met de maatschappij, de overheid en de overige belanghebbenden en rapporteert hierover in het jaarverslag.