Sturen zonder remmen

Nieuws | de redactie
28 februari 2007 |

Robbert Dijkgraaf

Veel discussies rond technologie vinden plaats onder de illusie van controle, het idee dat politiek en samenleving dijken kunnen opwerpen die hoog genoeg zijn om de wilde baren van de vooruitgang tegen te houden. Toch is dit meer de beleving van een kind met een fopstuurtje in de hand op de achterbank, dan de realiteit. Ideeën en technologieën zijn moeilijk zo niet onmogelijk te stoppen. Sterker nog, zij verspreiden zich steeds gemakkelijker over de wereld. De kunst is niet om af te remmen, maar om actief met deze ontwikkelingen mee te sturen. Dat vergt echter wel kennis en overzicht.

Voorspellen is moeilijk, in het bijzonder van de toekomst, en helemaal waar het nieuwe technologie betreft. Zo las ik ooit een visionaire beschrijving van een wereld waarin iedereen altijd bereikbaar was. In iedere kamer stond een `slimme’ telefoon die precies kon bepalen wie zich in de kamer bevond. Zo zou altijd de goede telefoon afgaan. Gelukkig lossen onze mobiele telefoons dit eenvoudiger op. In het jaar 2007 van science fiction-boeken van vijftig jaar geleden, zoeft iedereen vrolijk rond in glimmende vliegende schotels; in het 2007 van nu staan we in de auto vast in de file. Maar ik kan wel met één druk op de knop een boek in enkele tellen rond de wereld sturen. Welke science fiction- schrijver heeft kunnen voorzien hoe de computer en het internet ons werk en onze ontspanning zouden transformeren?

De kunst van het vooruitkijken wordt steeds moeilijker omdat de technologische groei zelfs versnelt. De vele feedback-mechanismen, waarin computers zelf computers ontwerpen en slimme materialen nog slimmere materialen vormen, maken het proces moeilijk te controleren en te voorspellen. De groei zit niet alleen in de technische complexiteit, maar ook in het netwerk tussen de individuele componenten. Dankzij moderne communicatiemiddelen vormen zich intelligente gemeenschappen van een andere orde van grootte. Miljoenen schrijven mee aan de wikipedia, leggen een beeldarchief op YouTube aan of spelen in Second Life. Omdat in de nabije toekomst bandbreedte nauwelijks meer een beperking zal zijn, gaan deze gigantische datastromen vrijwel ongehinderd en instantaan over de wereld. Fysieke locatie wordt minder belangrijk. Er ontstaat zo een parallelle virtuele wereld die als een digitale atmosfeer over de aardbol is komen te liggen.

De tijd nodig om deze nieuwe technologieën breed te accepteren en te gebruiken wordt ook steeds minder. Waar de vaste telefoon vijftig jaar over heeft gedaan, deed het mobieltje in vijf jaar. Opvallend daarbij is dat vele recente technologische doorbraken zijn gedaan door jongeren die buiten het systeem werkten — denk aan Microsoft, Apple en Google. Grote organisaties zijn blijkbaar slecht in staat om out of the box te denken. Vanwege dit guerrillakarakter zal de technologische golf nog moeilijker te stoppen zijn, want wie weet waar zich de nieuwe ‘gevaarlijke’ ideeën vormen?

Hoe moet een maatschappij verstandig met deze enorme onzekerheden omgaan? Vaak wordt vergeten dat technologie ook nodig is om controlesystemen te ontwerpen. De allereerste auto’s hadden rem noch lampen. Je had geen rijbewijs nodig en er waren geen verkeersregels. Technologie kan daarom de wereld ook veiliger maken. In plaats van ontwikkelingen krampachtig te stoppen moeten maatschappij en politiek juist actief betrokken worden bij technologie. Omgekeerd moet technologie een cruciale rol spelen bij regelgeving en ontwerp van de samenleving. Maar dat vereist wederzijds begrip. Onderwijs speelt een cruciale rol in en je kunt daarmee niet vroeg genoeg beginnen.

Het wordt tijd om van die comfortabele achterbank af te komen en — na behalen van het rijexamen — voor in de bestuurderstoel te gaan zitten.

Robbert Dijkgraaf is hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Dit is een ingekorte versie van de die Dijkgraaf hield op het symposium van het Nederlands Gesprek Centrum in Leusden met als titel ‘Sturen zonder remmen, wetenschappelijke ontwikkeling, stimuleringsbeleid en toezicht’, op 17 februari 2007

Dit artikel verscheen ook in het Financieele Dagblad


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK