Van privacyparadijs tot controlestaat?

Hoe grijpen deze maatregelen op elkaar in? Welke prijs betalen we ervoor als maatschappij, en is het die prijs waard? Want hoewel burgers bereid lijken te zijn hun privacy op te geven voor meer veiligheid, hebben de meesten van hen geen notie van de maatregelen die de overheid allemaal neemt uit naam van hun veiligheid, laat staan dat ze het effect daarvan op hun privacy kunnen overzien.

Iedereen verdacht
Steeds vaker raken mensen betrokken bij opsporingsonderzoeken zonder dat er een concrete verdenking bestaat. Dat hangt samen met de toenemende digitalisering van databestanden, die steeds makkelijker ontsloten, gekoppeld en geanalyseerd kunnen worden. Individuen worden soms op louter statistische verbanden uit een bestand gefilterd en aan nader onderzoek onderworpen. Daarmee wordt in principe iedere burger een potentiële verdachte. Zo werd een voormalig scheikundeleraar die examenvraagstukken maakte voor CITO verdacht van betrokkenheid bij de verspreiding van massavernietigingswapens. De leraar werd een verdacht sujet voor de AIVD omdat hij op internet naar informatie zocht over zwaar water en hij ooit in dezelfde straat woonde als de Pakistaanse atoomspion Khan.

Overheid in een spagaat
De overheid dient over de veiligheid van burgers te waken. Tegelijkertijd vormt diezelfde overheid een bedreiging voor de privacy van burgers. Dat leidt tot een spagaat. De overheid gaat er te gemakkelijk vanuit dat veiligheid boven alles gaat en dat burgers bereid zijn hun privacy in te leveren. Mensen blijken vaak geschokt als ze ontdekken hoeveel politie en justitie – achter hun rug om – over hen te weten kunnen komen.
Zorgvuldig handelen is ook een belangrijk punt. Zo is er de notificatieplicht die justitie verplicht om mensen te informeren over onderzoek dat naar hen is verricht. De overheid blijkt echter onder het mom van opsporingsbelang nauwelijks aan deze plicht te voldoen. Daarmee loopt zij het risico het vertrouwen van burgers te verspelen.

Het Rathenau Instituut pleit daarom voor meer openheid van de overheid en een betere informatievoorziening. Alleen dan kunnen burgers een stem krijgen in het debat over de noodzaak en wenselijkheid van de veiligheidsmaatregelen.

U kunt de studie Van privacyparadijs tot controlestaat? downloaden op de website van het Rathenau Instituut .