Islam in Vlaanderen

Het onderzoek toont een genuanceerd en complex beeld met een diversiteit aan opvattingen en visies over het leven als moslim in de niet- islamitische, geseculariseerde Europese omgeving.

Generatiewissel In de moskeeën in Vlaanderen is een generatiewissel aan de gang. Steeds vaker heeft de ‘tweede generatie migranten’ het roer in handen. Onder invloed van de generatiewissel evolueren traditionele (ceremoniële) moskeeën naar communautaire moskeeën en islamitische centra. Zo is in alle moskeeën waar de jonge generaties aanwezig zijn, een diversifiëring merkbaar waarbij men naast de rituele praktijk ook aandacht heeft voor het ‘sociale van het religieuze’. Deze moskeeën evolueren naar publieke ruimtes in de stad of buurt.

Collectieve belangenbehartiging van moslims inde diaspora Ook wat strategieën voor collectieve actie betreft stellen we een diversiteit vast tussen verschillende groepen moslims. Afhankelijk van de wijze waarop respectievelijke groepen georganiseerd zijn, hoe ze in de kijker staan maar ook hoe ze zichzelf definiëren blijkt in laatste instantie hun keuze voor mobilisatie te beïnvloeden.

Groepen moslims De moslimgemeenschappen in Vlaanderen zijn heterogeen en divers. Grosso modo worden twee groepen moslims onderscheiden. Culturele moslims zien de islam als een vanzelfsprekend onderdeel van hun culturele erfenis. Men is Turk, Marokkaan, Algerijn en dus moslim.

Politieke moslims daarentegen definiëren zich primair als moslim en koppelen hun beleving los van de culturele erfenis van de islam. Zij vertonen een grotere gerichtheid tot de Belgische ‘setting’ en beperken de islam en hun godsdienstbeleving niet tot de privé-ruimtes maar willen met hun religieuze symbolen manifest en zichtbaar aanwezig zijn in het publieke leven.

Uit het onderzoek blijkt dat traditionele/ceremoniële en communautaire moskeeën in Vlaanderen doorgaans worden opgericht door culturele moslims; islamitische centra daarentegen worden doorgaans opgericht door politieke moslims, die ook het ‘sociale van het religieuze’ benadrukken.

Terwijl de meerderheid van de moslims (en moskeeën) te categoriseren zijn onder de noemer ‘culturele islam’ definieert een steeds groter wordende groep moslims zich vandaag primair als moslim. Deze laatste groep is tevens de stuwende kracht achter de oprichting van islamitische centra. Zij willen moskeeën opentrekken voor meer dan enkel de religieuze praktijk. Binnen de Maghrebijnse/Arabofone moslimgemeenschappen bijvoorbeeld gaat dit proces gepaard met de loskoppeling van de islam van de herkomstlanden en -sterker nog- met expliciete afstandname van de culturele islam van het herkomstland.

Organisatiestructuren Uit het onderzoek blijkt dat binnen de Turkse en Maghrebijnse gemeenschappen grote verschillen bestaan op vlak van organisatiestructuur. De verschillen zijn hoofdzakelijk een gevolg van hun uiteenlopende migratie- en vestigingsgeschiedenis. Turkse moslims in Vlaanderen ontwikkelen homogene gemeenschappen terwijl Maghrebijnse moslims lossere en diffusere netwerken opzetten. De eigen organisatiestructuren van de respectievelijke gemeenschappen blijken dus een impact te hebben op hun mobilisatiestrategieën. Terwijl de Turkse moslims actie in de eigen ruimtes combineren met gerichte lobby-actie in de publieke en politieke ruimte, richten Maghrebijnse gemeenschappen zich (noodgedwongen) tot andere ruimtes dan die van de eigen netwerken. Hetgeen op haar beurt leidt tot een verhoogde aanwezigheid en zichtbaarheid van Maghrebijnse/Arabofone moslims in het publieke debat en publieke ruimte (en dus de afwezigheid van Turkse moslims).

Beeldvorming Turkse en Maghrebijnse/Arabofone moslims staan op een verschillende wijze in de kijker. Terwijl de Arabische moslim ‘de eeuwige andere’ lijkt, blijkt de Turkse moslimmigrant minder ‘anders’ of vreemd. Vandaag worden Europese moslims van Maghrebijnse en Arabofone origine veelal geassocieerd met gebeurtenissen op het internationale politieke toneel, ongeacht of het om Afghanistan, Pakistan of Iran gaat. De negatieve beeldvorming omtrent de aanwezigheid van de islam en moslims lijkt de Turkse moslims daarentegen buiten beschouwing/beeld te laten. Zichtbare collectieve actie van Marokkaanse moslims in de Europese of Belgische publieke ruimtes vormt als het ware een reactie op deze ‘publieke’ aanval op een Arabische islam. Het lijkt dat de pijlen gericht zijn op de Marokkaanse veeleer dan op de Turkse moslims. De trigger-events van de laatste jaren vormden dan ook een concrete aanleiding voor Maghrebijnse moslims om met hun bezwaren naar buiten te treden en op die manier invloed te verwerven op de politieke agenda’s en de perceptie.


Titel doctoraat:
Moskeeën in Gent. Tussen Subcultuur en Sociale Beweging. Emancipatiedynamieken van moslimminderheden in de Diaspora.