OCW tragisch koploper

Nieuws | de redactie
10 april 2007 | De aanpak van de bureaucratie op OCW is zozeer gewenst, dat de hoogste ambtenaar zelf het meest vergaande voorstel daarvoor heeft gedaan. In gesprek met ScienceGuide noemt HAN-lector Frans Nauta het ministerie van OCW “de tragische koploper van Den Haag."

Nauta geeft aan dat OCW volgens niet gepubliceerde ambtelijke berekeningen voor de kabinetsformatie relatief de hoogste overhead  kent van de rijksdienst (48,5 %). Collegadepartementen als Defensie (32,5 %)  of Justitie (36,5 %) kunnen met duidelijk minder “bestuurlijke en ambtelijke drukte” toe. gemiddeld is de ministeriële overhead ruim 41 % en dat is ongeveer het dubbele van sectoren ls het voortgezet onderwijs of het hbo.

SG Koos van den Steenhoven probeerde in 2006 zijn apparaat met 50 % te laten krimpen. Dit zou als een logisch uitvloeisel van zijn ingrijpende ‘cultuuromslag’ beleid -de zogeheten Apollo operatie- ook goed te onderbouwen zijn geweest. Dit was bedoeld als voorschot op de nieuwe kabinetsperiode en om anderen voor te zijn die tegen die tijd als kapers op de kust van de ontbureaucratisering het ministerie onder vuur zouden nemen. Minister Van der Hoeven heeft deze opzet echter afgestopt, naar verluid om onrust vlak voor de verkiezingen te vermijden. Wel kwamen opvallend analoge voorstellen tot halvering van OCW uit onverwachte hoek, namelijk van de PvdA-specialisten Mariëtte Hamer en Jacques Tichelaar.

In gesprek met ScienceGuide noemt Nauta het ministerie van OCW “de tragische koploper van Den Haag. Bij organisaties die in de greep zijn van een overdaad aan overhead, zeg maar boven de 25% van hun mensen, zie je opvallende kenmerken. Zo ontstaat daar een niet aflatende stroom van nieuwe beleidsideeën en – initiatieven, ook als lopende beleidsactiviteiten nog gaande zijn en soms nog zelf in een fase van invoering zijn. Ook ontstaat er een voortdurende behoefte aan de inzet van – steeds meer en vaker – controle-instrumenten en – processen. Controlitis is de cellulitis van het ergste soort in organisaties. Wie het onderwijsbeleid van de voorbije tien, vijftien jaar volgt, ziet dit verschijnsel al lange tijd steeds verder opkomen”.

Hoe komt het dat dit ministerie, en ook heel veel andere Haagse departementen, zo’n overheadsontwikkeling heeft gekregen? Er is immers keer op keer ingezet op minder regelgeving, minder bureaucratie uit Zoetermeer en de Hoftoren. 

In Den Haag is het hofhoudingsgedrag uit de hand gelopen. Bij elk vraagstuk of elke wens vanuit de politiek en samenleving werd er ‘nieuw beleid’ of extra ‘controles’ en ‘evaluaties’ ingericht. Daar komt bij dat iedereen vooral benadrukt dat alles zeer complex is.

Dat is vast ook waar in vele gevallen, maar als iets complex is dan is het beperken van prioriteiten tot de kernzaken zowel zeer nodig, als bestuurlijk veeleisend. Je moet dan als beleidsmaker immers scherp je lijn uitzetten en politiek weten wat je wilt. Wat er dan vaak gebeurt, is dat alle denkbare elementen van het onderwerp gevolgd, bewaakt en geëvalueerd worden. Dat wordt ook politiek voortdurend aangemoedigd, door signalen uit de Kamer, de media, het overleg met betrokkenen enzovoort. Men wil als ministerie dan ‘overzicht houden’ en de staf die men daarvoor inzet, genereert natuurlijk haar eigen dynamiek.

Je ziet daarom nu in Den Haag een overhead die gemiddeld boven de 40% is gekomen. Dat is eigenlijk ongekend, je zou zelfs kunnen zeggen dat het razend knap is dat men zulke organisaties daartoe weet te brengen.

Uit jouw analyse – en uit dat voornemen van OCW-topman Van der Steenhoven om de helft van zijn ambtenaren te ontslaan – komt naar voren dat de ministeries voor een fundamentele vraag staan naar hun eigen functioneren en in zekere zin hun overleven. 

“OCW en haar collega’s staan voor een keuzemoment. Alleen daar hebben we het niet over in het politieke debat. Want in het regeerakkoord is het aanbod van de ambtelijke top tot krimp met zo’n 8% opgenomen. De vraag is echter: is er niet nog een ander scenario denkbaar van een veel krachtiger aanpak dan 8%? Dat zou Den Haag bestuurbaarder maken, effectiever vooral ook, maar het zou ook een veel leukere plek om te werken worden voor talent en expertise. Met een derde van de mensen bij de Haagse departementen zou je drie keer zoveel nuttig werk kunnen realiseren.

Maar bij die aanpak zet je wel eventjes duizenden uitstekende, zeer toegewijde mensen, zoals die van OCW,  op straat.

Nee, dat hoeft helemaal niet. Want er moet een zeer forse decentralisatie van taken, middelen en mensen komen op die terreinen waar zo fors gekrompen kan en moet worden. Er is gewoon te veel ‘beleid’ in ons land, maar het intelligent en intensief meedenken over de beste uitvoering van taken is weinig ontwikkeld. En dat is heel erg nuttig, als je de prestaties van de overheid bekijkt. Zet dus de expertise en de analytische capaciteiten van veel van die beleidsambtenaren daar voor in. Laat ze de uitvoeringstaken en – organen ondersteunen op dit vlak met hun talent in plaats van dat zij vanuit beleidsfuncties het voortdurend beter moeten weten dan die organisaties en collega’s die met de uitvoering belast zijn.

Ik weet zeker dat zij dan veel boeiender en leuker werk gaan krijgen. Juist de mensen die bijvoorbeeld veel kennis van onderwijsbeleid en toewijding aan het onderwijs hebben, kunnen dan meer direct werk doen ten behoeve van de concrete uitvoering van het onderwijs. Daar staan zij nu meestal heel ver vandaan en dat leidt ertoe dat veel talent in Den Haag na korte tijd snel weg wil zien te komen.

Uit de cijfers komt naar voren dat het hoger onderwijs, het hbo met name, duidelijk minder bureaucratische overhead kent dan vaak wordt beweerd. Klopt dat beeld?

Ja, maar let op: ook dat betreft gemiddelden. Als je ziet dat het hbo zo’n 25% overhead kent moet je wel goed kijken naar wat daar achter ligt. De bandbreedte bij de hogescholen varieert net zo goed als bij de ministeries. In het hbo blijkt die bandbreedte tussen de 18% en 34% en dat is behoorlijk groot. Het is wel van belang te beseffen dat het hierbij om zeer verschillende organisaties gaat qua omvang en opzet.

Dat neemt niet weg dat je kunt stellen dat hogescholen, die voor de organisatie van hun kwalitatieve processen een overhead kennen van lager dan 20%, zouden moeten analyseren of dat niet erg krap wordt. Kunnen die hun organisatie wel op voldoende niveau houden? En zij die boven de 25% gestegen zijn moeten eens heel kritisch kijken of dat niet echt veel te veel wordt.”

De secretaris-generaal van OCW reageert not amused op de analyse van de HAN-lector. Zo meldt hij in zijn weblog: “Ik zou een plan klaargestoomd hebben om OCW te halveren en dat plan zou door Maria van der Hoeven zijn gedwarsboomd. Quatsch!!” Hij voegt daar met nadruk nog aan toe: “Maria heeft mij nooit gecorrigeerd als het om de organisatie van OCW ging. Maria en ik zijn het altijd met elkaar eens geweest, als het om de organisatie van het departement ging. Gelogen dus. Ik heb mij menigmaal verzet tegen halvering van ons departement.”

[Achtergrondinformatie over de overhead bij ministerie en manieren om die af te slanken vindt u op www.slimmeoverheid.nl ]






«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK