‘Oh sink hernieder Nacht der Liebe’

Op de een of andere manier spreekt een productie van Tristan nog steeds tot de verbeelding,’ aldus Valery Gergiev. ‘Het wekt interesse, motiveert, intrigeert. Wie doen er mee, hoe pak je het aan? Wat laat je zien? Hoe behandel je de tempi, hoe ga je om met de lange spanningsbogen in deze opera?’

Gloeiende helderheid
Tegelijk met Gergiev hield ook Peter Sellars zich bezig met de vraag hoe de mystiek van Wagners Tristan tastbaar zou kunnen worden gemaakt. Zijn zoektocht bracht hem bij Bill Viola – iets wat achteraf bezien bijna onontkoombaar leek. ‘Zijn beelden schenen voort te komen vanuit het onderbewuste van de partituur, uit dat geheime knooppunt waar woorden klank worden,’ schreef Alex Ross in The New Yorker nadat hij Viola’s videoprojecties had gezien bij uitvoeringen van Tristan in de Parijse Opéra Bastille. ‘Ik verliet de zaal in een staat van bedwelmde gelukzaligheid.’

‘[Viola’s] composities hebben de gloeiende helderheid van fresco’s uit de Renaissance,’ licht Ross toe. ‘Onuitwisbare beelden verschijnen de hele voorstelling door. Tristan loopt door een muur van vlammen en vonken op zijn hemd lichten daarna als sterren op. Isolde steekt een zee van kaarsen aan, een voor een, terwijl de zon opkomt door de takken van een eenzame boom. De dode Tristan wordt door een watervloed in de lucht getild. En er zijn nog veel meer verbijsterende samenkomsten van beeld en geluid.’

Eind 2005 kruiste Valery Gergievs pad dat van Bill Viola. Gergiev dirigeerde bij de Parijse Opéra Bastille een reeks voorstellingen van Tristan und Isolde – een reprise van de productie met Bill Viola’s videoprojecties. Het moet voor hem een schok van herkenning zijn geweest: dit waren de beelden waarvan hij al die jaren had gedroomd. Wat laat je zien – die grote vraag was in één klap beantwoord. Toen de plannen voor deze editie van het Gergiev Festival werden gesmeed, stond dan ook onmiddellijk vast dat de Tristan met Viola’s videokunst niet mocht ontbreken.

Breekwerk in de regiekamer
De realisatie van die plannen zou op zichzelf al stof voor een avondvullende opera kunnen leveren – met hoofdrollen voor Valery Gergiev en Gerard Mortier, intendant van de Opéra National de Paris. Hun onvermoeibare inspanningen wisten Bill Viola ervan te overtuigen dat zijn video ook een plaats in dit festival verdiende. Dat het hele project ook technisch gerealiseerd kon worden, was mede te danken aan de bereidheid van de Doelen het nodige breekwerk te verrichten om de kolossale projectieapparatuur in de regiekamer te krijgen.

Die hindernissen zijn nu genomen, en daarmee is Rotterdam naast Parijs voorlopig de enige stad in Europa waar Tristan und Isolde uitgevoerd wordt met Viola’s beeldmagie. ‘Als je de Tristan uitvoert heb je ook nu nog steeds de mogelijkheid om het fris en eigentijds te laten klinken,’ zei Valery Gergiev in 2005. In het Gergiev-festival van aanstaande september krijgt die eigentijdse klankfrisheid een onvergetelijke visuele verrijking. Zoals de Los Angeles Times schreef: ‘Het zou wel eens een hele tijd kunnen duren voordat zoiets grandioos weer onze kant op komt.’