Zesde eeuwse paus volop actueel

Dat stelt Arnold Smeets in zijn Tilburgse proefschrift dat hij 27 april verdedigt. Smeets analyseerde drie brieven van paus Gregorius de Grote om na te gaan of de semiotiek van A.J. Greimas gebruikt kan worden als een methode van historisch onderzoek. Het antwoord luidde bevestigend. De analyses leverden verrassende nieuwe inzichten op. De semiotiek kijkt niet terug, zoals de geschiedkunde, maar richt zich op het toenmalige heden van de tekst: wat waren toen de intenties en wat stond er op het spel? Daarmee breekt de semiotiek de geschiedenis als het ware open, want de afloop die wij kennen uit de geschiedenisboekjes, was toen nog onbekend.

De eerste analyse gaat over de bekeringservaring van Gregorius de Grote. Zijn bekering wordt doorgaans gedateerd in 573, toen hij zich als monnik afzonderde van de wereld. Gregorius schrijft daarover in een brief aan zijn vriend Leander van Sevilla. Uit de semiotische analyse van deze brief blijkt dat het intreden in het klooster slechts het begin van een bekeringsproces markeerde. Pas later werd dat proces voltooid, door een innerlijke bekering. Toen ontdekte hij de kracht van de (naasten)liefde en vond hij een evenwicht tussen bezinning in het klooster en actie in de wereld. Daarmee nam Gregorius stelling in een actuele discussie. In zijn tijd zochten velen hun heil in het klooster. Bidden in de afzondering van het veilige klooster was een antwoord op het leven in de gevaarlijke en zondige wereld. Gregorius ontwikkelde een positievere kijk op de wereld: een gelovige heeft ook een verantwoordelijkheid tegenover zijn medemens. Uit de analyse blijkt dat zijn tweede bekeringservaring aan die overtuiging ten grondslag ligt.

Wat de verspreiding van het christendom betreft, wordt doorgaans aangenomen dat Gregorius in eerste instantie een strategie voorstond waarin geweld een geoorloofd middel was. Later zag hij zich door de omstandigheden gedwongen voor een geleidelijke weg te kiezen. Zijn instructies voor de missie van Engeland zouden dat bewijzen. Maar Smeets ziet geen aanleiding voor deze koerswijziging. Hij betoogt dat Gregorius de Grote zijn missiestrategie ontwikkelde vanuit zijn vertrouwen in God. De boodschap van beide brieven is dat bekering een zaak van het hart en het werk van God is. Missioneren ondersteunt dit onzichtbare handelen van God. Tot Smeets’ eigen verrassing bleken de theologische opvattingen van de paus over de missie gedragen te worden door zijn bekeringservaring. De brieven van de 6e eeuwse paus bevatten volgens hem nog steeds een schat aan spirituele wijsheid.