Bezint eer ge begint

Masteropleidingen in het HBO zijn een mooie kans voor professionals die zich verder willen ontwikkelen. Minister Plasterk maakte in de Tweede Kamer en op het HBO-jaarcongres afgelopen donderdag bekend te overwegen om HBO-masteropleidingen te gaan bekostigen. Hij moet echter nog wel nadenken over de criteria voor bekostiging. Deze criteria dienen een uitwerking te zijn van een fundamentele visie van Plasterk op de invulling van het Bologna-proces in Nederland. Want was overheidsbekostiging van een programma dat plaatsvindt na het behalen van een diploma aan een hogeschool denkbaar geweest vóór de invoering van het bachelor-masterstelsel? Dat Plasterk al weet dat hij HBO-masters wil gaan bekostigen, maar nog moet nadenken over de criteria, is opmerkelijk.

De wijze waarop de HBO-master gepositioneerd gaat worden is van eminent belang voor de ontwikkeling van ons BaMa-stelsel en de positionering van de afgestudeerde bachelor (zowel HBO als WO) op de arbeidsmarkt. Op dit moment bestaan er twee basismodellen voor de onderlinge positionering van bachelor, master en phd. Het eerste model lijkt op de situatie bij onze ouderwetse doctoraalopleidingen. Daarin sluiten de bachelor- en de masteropleidingen naadloos op elkaar aan en is het een grote stap van master naar phd. Het tweede model is meer gebruikelijk in de Angelsaksische wereld. Na het behalen van een bachelordiploma gaan de meeste studenten de arbeidsmarkt op. Sommigen gaan echter direct een master doen die weer direct gevolgd wordt door een phd. Anderen gaan na een aantal jaren werken een professionele master doen om zich verder te bekwamen aan de rand van de uitoefening van hun beroepspraktijk. In dit model zit de grote stap dus tussen de bachelor en de master- phd-combinatie of de professionele master.

Op dit moment werken de hogescholen al met het tweede model van het bachelor-masterstelsel. Universiteiten werken nog vrijwel geheel volgens het ouderwetse model. De WO-bachelor wordt nog nauwelijks als arbeidsmarktkwalificatie gezien. Het is jammer dat dit een uitstralingseffect lijkt te hebben op HBO-bachelorstudenten. Zij voelen ten onrechte steeds meer de druk om ook een mastergraad op een universiteit te gaan halen, om zich op de arbeidsmarkt beter te kunnen meten met hun WO-collega’s. Met name in een aantal economische studierichtingen leidt dit tot steeds meer grootschalige en dure schakeltrajecten. Sommige HBO-bachelors lijken dus in het ouderwetse model te willen instappen. Logisch, zolang de WO-bachelor nog onvoldoende gepositioneerd is.

Binnen de universiteiten zien we op dit moment een verschuiving naar het Angelsaksische model. Universiteiten denken over het invoeren van een harde knip, ontwikkelen researchmasters, gaan meer selecteren voor masteropleidingen en zijn bezig met het vormen van graduate schools. Daar waar Plasterk kritisch was over selectie aan de poort van de bachelor, vindt hij selectie aan de poort van de master wel een goed idee. Ook Plasterk leek dus te denken in de richting van het Angelsaksische model. De uitspraken van Plasterk over de bekostiging van de HBO-master vertroebelen het beeld echter weer. Het blijft nog onduidelijk hoe Plasterk de HBO-master precies wil positioneren.

De HBO-WO doorstroom wil Plasterk in ieder geval niet stimuleren, getuige zijn afwijzing van het advies van de onderwijsinspectie om schakelprogramma’s te bekostigen en studenten hiervoor studiefinanciering te geven. De minister gaf in de Tweede Kamer aan dat de HBO-master een alternatief moet vormen voor de doorstroming van HBO- bachelorstudenten naar een WO-master. Dit suggereert het ouderwetse model waarin studenten vanuit hun bacheloropleiding soepel kunnen doorstromen naar een master. Deze keuze zou uiterst curieus zijn gezien de hierboven geschetste ontwikkeling naar een Angelsaksisch systeem. Bovendien kan bij deze keuze de positie van de HBO-bachelor onder druk komen te staan, wanneer de afgestudeerde HBO-bachelor gepercipieerd wordt als iemand die zijn master niet heeft gehaald.

Een keuze voor het Angelsaksische model ligt voor de HBO- master wat mij betreft dus meer voor de hand. Deze zal echter niet zozeer een alternatief vormen voor de afgestudeerde HBO-bachelor die nog verder wil studeren, maar zal eerder gebruikt worden door een groep studenten die nu überhaupt geen master volgt. Ik vind het een zeer goede zaak als werkenden zich middels een HBO-master verder kunnen ontwikkelen. Op die manier kunnen we namelijk mede vorm geven aan een leven lang leren, wat van groot belang is voor onze kenniseconomie. Wanneer Plasterk echter geen holle woorden heeft gesproken zal er hierdoor substantieel meer bekostigd onderwijs gegeven worden. Onderwijs dat natuurlijk geld kost. Plasterk zal dan voor de keuze komen te staan of hij zich bij collega Bos hard wil maken voor een verhoging van het budget voor het masteronderwijs, of het bedrag per student in het hoger onderwijs zal nog verder dalen. Laatstgenoemde optie is  zeer onwenselijk.

Met de toezegging van bekostiging van HBO-masters binnen de 100-dagen lijkt Plasterk gezwicht te zijn voor het charmeoffensief van de HBO-raad. Hij zal nu hij deze toezegging gedaan heeft echter fundamentele afwegingen moeten maken over hoe hij het bachelor-masterstelsel in Nederland vorm wil geven. De fundamentele keuzes van Plasterk zullen weerspiegeld worden in de criteria voor de bekostiging van HBO- masters. Het lijkt me evident dat het beter in de 100-dagen strategie van het kabinet past als Plasterk deze discussie met het hele onderwijsveld voert en geen criteria vaststelt in een onderonsje met Doekle Terpstra. Dan kunnen we straks allemaal blij zijn met de nieuwe mogelijkheden om het Nederlandse talent verder te ontwikkelen.

Bart Buijs, bestuurlid ISO