Daders en slachtoffers bouwen Mozambique samen op

De miserabele situatie en de noodzaak tot samenwerking na de burgeroorlog blijkt een goede voedingsbodem voor verzoening tussen voormalige aartsvijanden in Mozambique. Toen deze burgeroorlog in 1992 tot een einde kwam, lag het land in puin. Veel daders en slachtoffers kwamen bij elkaar in dorpen te wonen, maar de gevreesde voortzetting van geweld bleef uit.

De Mozambikanen die de strijd overleefden realiseren zich dat ze voor de wederopbouw op elkaar aangewezen zijn. De voormalig vijandige Mozambikanen blijken actief samenwerkingen aan te gaan om hun oorlogstrauma’s te doen vergeten.

Mozambiquanen verwerken oorlogstrauma’s vaak met behulp van gebedsgenezers. Deze jonge vrouw was bezeten door een zogeheten Gamba, een oorlogsgeest. (foto: B. Dias-Lambranca)

Actieve samenwerkingsverbanden op lokaal niveau helpen om het leed veroorzaakt door de vele oorlogstrauma’s te verzachten. Dit is opvallend, omdat de overheid de gruwelen van de oorlog ontkent en geen enkel beleid op verzoening en verwerking gericht heeft.

Rechtssystemen
Opmerkelijk is ook dat de traditionele, lokale rechtssystemen in Mozambique goed blijken te functioneren bij het oplossen van conflicten uit de oorlog. Tot nu toe ging men ervan uit dat dit alleen effectief kan gebeuren als een nationale of internationale autoriteit deze taak op zich neemt. Zo´n autoriteit kent Mozambique niet.

Genezers
In de Mozambikaanse cultuur bestaat er tussen mensen onderling niet zoiets als wroeging. Mozambikanen geloven dat onschuldig gedode mannen zich wreken door bezit te nemen van jonge vrouwen. Dat levert de vrouw symptomen op die wij post-traumatisch stress syndroom noemen. Genezers spelen een grote rol bij de verwerking van deze trauma’s. Dit doen zij door de geesten, zogeheten Magamba, op rituele wijze te verdrijven.

Burgeroorlog
De Mozambikaanse burgeroorlog begon in 1977, twee jaar na de Anjerrevolutie waarin het land zich met communistische steun had losgemaakt van Portugal. De toenmalige machthebbers van het bevrijdingsfront Front for Liberation of Mozambique (Frelimo) werden toen aangevallen door de conservatieve Mozambique Resistance Movement (Renamo). Deze partij kreeg steun van de apartheidsregimes van Zuid-Afrika en Rhodesia en indirect van de Verenigde Staten. Pas in 1992 werd de vrede getekend, nadat bijna een miljoen mensen waren gedood, 1,7 miljoen gevlucht naar het buitenland en nog eens zeven miljoen op de vlucht geslagen binnen Mozambique.

Mozambique heeft het laagste inkomen ter wereld per hoofd van de bevolking ($1389 in 2005) maar het land is aan een grote inhaalslag bezig.

Financier
Het onderzoek van Igreja werd betaald door het NWO-onderdeel WOTRO Science for Global Development. WOTRO richt zich op het financieren van vernieuwend wetenschappelijk onderzoek naar ontwikkelingsvraagstukken, in het bijzonder duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding. Daarbij wil WOTRO de samenwerking met de Nederlandse overheid, ontwikkelingsorganisaties en internationale onderzoeksinstellingen versterken. WOTRO wordt voor een belangrijk deel medegefinancierd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

CV
Victor Igreja werd geboren in Chimoio, Mozambique. Hij volgde een masteropleiding medische antropologie in Amsterdam, waarna hij in 2002 een promotiebaan kreeg in Leiden. Momenteel werkt Igreja aan het Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences in Wassenaar.