Nieuwe therapie tegen chronische darmziekten

Nieuws | de redactie

3 mei 2007 |

Bij chronische darmziekten – zoals colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn – ontstaan ontstekingen nadat de darmwand beschadigd geraakt is. Een enzym dat al van nature in ons lichaam voorkomt zou wel eens een goed medicijn tegen dit soort ziektes kunnen zijn. Dit blijkt uit onderzoek van Annemarie Tuin. Op 11 mei 2007 promoveert zij aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Alkalisch fosfatase (AF) is een enzym dat in het menselijk lichaam betrokken is bij de botvorming, legt Tuin uit. ‘In 1997 ontdekte mijn promotor, Klaas Poelstra, dat AF ook bepaalde giftige moleculen, endotoxines, onschadelijk kan maken.’ Dit leidde tot een onderzoek waaruit bleek dat AF een effectief middel is tegen sepsis (bloedvergiftiging) – wereldwijd een van de belangrijkste doodsoorzaken op intensivecare- afdelingen. ‘Sepsis wordt veroorzaakt doordat endotoxines die aan de buitenkant voorkomen van Gram-negatieve bacteriën in het bloed terechtkomen. Daardoor komt er een afweerreactie op gang die soms zo heftig is dat dit de dood tot gevolg heeft. AF is in staat om een stukje van het endotoxine-molecuul, de fosfaatgroep, af te splitsen. Hierdoor is deze niet meer toxisch.’

Colitis ulcerosa
Aangezien endotoxines van Gram-negatieve bacteriën ook een belangrijke rol spelen bij het in stand houden van ontstekingen bij de chronische darmziekte colitis ulcerosa lag het voor de hand om te kijken of AF ook hiertegen effectief is. Tuin: ‘Bij colitis ulcerosa ontstaat er door een combinatie van factoren darmschade. Daardoor kunnen Gram-negatieve bacteriën doordringen in het onderliggende weefsel en langdurige ontstekingen veroorzaken.’ Tuin heeft daarom ratten met colitis ulcerosa AF- tabletten gegeven en gekeken wat de effecten waren. De resultaten waren opzienbarend: ‘Het is duidelijk te zien dat de mate van ontsteking flink afneemt.’

Verbetering behandelingmethodes
De medicijnen die nu nog gegeven worden bij colitis ulcerosa, corticosteroïden en immuunremmende middelen, hebben vaak bijwerkingen die soms ernstig kunnen zijn. AF daarentegen heeft tot dusverre heel weinig bijwerkingen en zou dus een belangrijke verbetering kunnen zijn van de huidige behandelmethodes. Maar, benadrukt Tuin, AF zal waarschijnlijk colitis ulcerosa niet kunnen genezen. ‘Endotoxine van Gram- negatieve bacteriën is maar een van de factoren die betrokken zijn bij deze ziekte. Daarnaast spelen bijvoorbeeld ook genetische factoren een rol. Daarom zal volledige genezing vermoedelijk niet optreden.’ Tuin verwacht wel dat AF de ontstekings- symptomen drastisch kan verminderen.

Medicijn
Tuin vermoedt dat AF bij een andere chronische darminfectie, de ziekte van Crohn, ook effectief zou kunnen zijn. ‘Dat is heel waarschijnlijk, want ook deze ziekte gaat gepaard met chronische ontsteking van de darm. Maar dat moet nog onderzocht worden.’ Op het moment is AM- Pharma, het bedrijf waarmee de onderzoeksgroep van Tuin samenwerkt, druk bezig met het ontwikkelen van medicijnen tegen sepsis en colitis ulcerosa op basis van AF. De eerste proeven met mensen zijn kortgeleden succesvol afgerond. Tuin verwacht dat – als alles meezit – het medicijn tegen colitis ulcerosa over een aantal jaar op de markt gaat komen.

Curriculum vitae
Annemarie Tuin (Veendam, 1978) studeerde Moleculaire Wetenschappen in Wageningen. Ze promoveert tot doctor aan de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen. Promotoren zijn prof.dr. K. Poelstra en prof.dr. D.K.F. Meijer. De titel van het proefschrift luidt: Detoxification of LPS by alkaline phosphatase: application of a new concept in sepsis and inflammatory bowel disease.