Vertrouwen in stemmachines

‘Bij elektronisch stemmen draait het om technologie en democratie. Democratie gaat over: zelf bepalen, in vrijheid, hoe wij willen dat onze toekomst eruit ziet. Technologie gaat over: dingen over laten nemen door een apparaat, om het leven makkelijker te maken. Zo wordt technologie over het algemeen ingezet. Instrumenteel. Maar als het om democratie gaat, willen mensen graag de touwtjes in handen houden. Daar zit een spanningsveld. Bij technologie denken mensen ook vaak ‘we weten niet precies hoe het werkt – maar dat doet er ook niet toe, áls het maar werkt’.   En bij stemmen wil je dat nou juist niet. Want democratie is transparant. Controleerbaar.

‘Stemmen, elektronisch of anderszins, heeft met vertrouwen te maken. En elektronisch stemmen, dat vertrouwen mensen nog niet zo. Omdat er ook wel dingen mis gaan. In Nederland heeft de actiegroep ‘Wij vertrouwen stemcomputers niet’ bijvoorbeeld stemcomputers ‘afgeluisterd’ bij het uitbrengen van stemmen. Daarbij moet je wel aantekenen, vind ik, dat de Nederlandse stemcomputers in de jaren tachtig ontworpen zijn en dat de lijst van eisen waaraan ze moeten voldoen in 1997 van kracht is geworden. Een verouderde situatie, kortom, waar wel wat aan te verbeteren valt.

‘In verschillende landen wordt verschillend omgegaan met die vraag naar vertrouwen. In de Verenigde Staten moeten alle stemcomputers papieren uitspugen aan de hand waarvan later de uitslag kan worden gecontroleerd. Groot- Brittannië ziet niets in de dubbele administratie van zo’n ‘paper trail’, maar wil liever vertrouwen kweken bij mensen door het probleem open tegemoet te treden en veel te experimenteren met elektronisch stemmen, op kleine schaal. En dan maar kijken waar je tegenaan loopt. Wat soms lelijk tegenvalt, overigens.

‘In de wetenschappelijke wereld wordt intussen gewerkt aan manieren om elektronische controlefuncties in te bouwen in het elektronisch stemmen. Geen paper trail, maar bijvoorbeeld een website waarop je na verkiezingen kunt zien dat je stem is meegeteld. Of waar een onafhankelijke instantie dat kan controleren. Bij de laatste verkiezingen voor de Tweede Kamer bijvoorbeeld kon je op de Radboud Universiteit, bij onze onderzoeksgroep Security of Systems, laten controleren of je stem was meegeteld. Die zaken worden nu ontwikkeld en nee, perfect is het allemaal nog niet. Maar je ziet al wel dat er elektronische controlemogelijkheden voor de kiezer zíjn.

‘De commissie-Hermans stelt in haar rapport ‘Stemmachines, een verweesd dossier’ ook dat die controlemogelijkheid er moet komen en beveelt aan: een paper trail of een gelijkwaardige procedure. De vraag is of dat equivalent ook een elektronisch equivalent kan zijn. Of volgt de commissie de groep ‘Wij vertrouwen stemcomputers niet’? Die is er op bewonderenswaardige wijze in geslaagd om de discussie over dit onderwerp vorm te geven, en pleit voor: er moet altijd wat op papier achterblijven. Het wordt wel tijd dat daar duidelijkheid over komt. Al was het maar omdat de wetenschap dan weet waar ze aan toe is.

‘Al met al is het ook een kwestie van cultuur en cultuuromslag. Ik was laatst in Estland en daar vond men elektronisch stemmen een stuk betrouwbaarder dan stemmen op papier. Dat daarmee naar hartenlust en ontraceerbaar geknoeid kan worden, weten ze daar nog uit de Sovjettijd. En toen in Engeland in de tweede helft van de negentiende eeuw het stemmen bij de klerk, die jouw stem opschreef, vervangen werd door het systeem met papier en een stembus, ontstond daar ook een hele discussie over de oncontroleerbaarheid en de onbetrouwbaarheid van dát systeem. Op papier of elektronisch: iets geheim willen houden en tegelijkertijd transparant – dat is de grote uitdaging.’

Stemcontrole door Radboud Universiteit
Wolter Pieters over het rapport van de commissie Hermans