Kantklossen in de Achterhoek

Sterker, ik stond 100% achter hem toen hij als bekende wetenschapper een lans brak voor “Open Access” met het volgende overduidelijk statement:
“It will not be too long before the administrations that funded the studies in the USA and Europe will oblige researchers to publish exclusively in Open Access journals. Then the fuss will be over. These are the last skirmishes of a battle; the inertia of publishers like Elsevier to adjust to a changing publication landscape is expensive for science, in terms of money and precious time.” [Plasterk, Veterinary Sciences Tomorrow, Feb. 2005]

Tegelijkertijd lanceerde SURF het DARE- project. Een project om heel specifiek het (her)gebruik van publiek gefinancierde publicaties sterk te bevorderen. Het idee was om alle publicaties van een instelling ‘full-text’ ter beschikking te stellen voor hergebruik binnen onderwijs en onderzoek. Dat lijkt logisch, maar het ligt niet voor de hand dat wetenschappers daar spontaan aan meewerken. Aan verbale steun op hoog abstract niveau ontbreekt het niet, maar in feite vraag je om een zeer serieuze aanpassing van het business model tussen uitgever, onderzoeker en instelling. Een aanpassing dus van een gevestigd profijtelijk businessmodel.

Om het DARE-project een zwieper te geven, kwamen we binnen SURF op het idee om de meest bekende onderzoekers te vragen om al hun gepubliceerd materiaal aan te leveren, in welke vorm dan ook. SURF zou al dit materiaal digitaliseren en full-text in een repository wereldwijd om niet ter beschikking stellen. Het eerste grote obstakel dat we voor ons zagen is: hoe komen we aan de lijst van meest bekende invloedrijke onderzoekers? Ik voorzag ellenlange discussies over grondslagen, ethisch, principieel, en wat kun je bedenken. Tot onze grote vreugde bleek dit geen enkel probleem te zijn. Binnen een maand kwamen alle universiteiten, de KNAW en NWO met tien of vaak meer top-wetenschappers die graag wilden meewerken!

Het tweede obstakel dat we voorzagen was de rechtenproblematiek. Ook dat bleek geweldig mee te vallen. Met dank aan Jan Mulder en Remco Campert was het via hun rechtzaak duidelijk geworden, dat de rechten op de digitale versie van reeds gepubliceerd materiaal van de schrijver blijven zolang dat niet expliciet is overgedragen. Bijgevolg waren alle publicaties van voor 1998 vrij van enige claim van uitgevers op de digitale versie. Dat scheelt een slok op een borrel als je het over de publicaties van bekende onderzoekers in 2005 hebt. Daarnaast is het ontegenzeggelijk waar dat veel uitgevers zeer constructief hebben meegewerkt aan het beschikbaar stellen van materiaal na 1997, ook al waren de rechten dan misschien wel in hun hand.

Deze zwieper aan DARE, ook wel Cream Of Science geheten, heeft internationaal geweldig gescoord. Dat bleek uit het feit dat de twee ‘servers’ die we bij opening operationeel hadden, binnen een dag ‘down’ waren vanwege de buitensporige aandacht voor dit initiatief. Dat blijkt nog meer uit het feit dat dit initiatief nu in het strategisch plan 2007-2010 staat van ondermeer de Deutsche Forschungs Gemeinschaft en JISC in Groot-Brittannië.

Kortom, Nederland heeft zich op de internationale kaart gezet met een bloemlezing van uitstekende publicaties van vaderlandse bodem. Dat is klasse. Zo kom je boven het maaiveld, en dan mag je best ijdel zijn.

Wellicht voelt u het al aankomen. Jawel, destijds werd ook Ronald Plasterk voorgedragen als bekende wetenschapper. En, als enige (!!) uit de lijst van genodigden, weigerde Ronald Plasterk zijn publicaties ter beschikking te stellen. Zijn motivatie was en is nogal idiosyncratisch:
 “Ik begrijp de lol er niet van. Ik ben erg voor het publiek maken van wetenschappelijk werk maar dit lijkt nergens op. De database is zo klein, dat de kans niet groot is dat ik iets tegenkom wat ik zoek. En op ingescande artikelen van mij zit niemand te wachten. Misschien ligt dat voor de alfawetenschappen anders. Dat er echt mensen zitten te wachten tot die verhalen over kantklossen in de Achterhoek eindelijk op internet worden gezet.” [citaat Plasterk, de Volkskrant 7/5/2005]

Excellentie/beste Ronald, allereerst ben ik een rasechte Achterhoeker en heb aldaar vele vreemde praktijken mogen ervaren, maar kantklossen hoort daar niet bij. Dondert niet, want de inhoud van jouw argument is hier leidend. Inhoudelijk is het van doorslaggevend belang om een onderscheid te maken tussen enerzijds het belang van Nederland BV, de instellingen, het collectief belang, en dat is Nederland op de kaart zetten. Anderzijds weet ik als wetenschapper afkomstig uit de “behind-corner” ook uit eigen ervaring dat de individuele wetenschapper zijn of haar netwerk wel op orde heeft, en er zelf ook niet veel mee opschiet om mee te werken aan initiatieven ten nutte van het algemeen. Maar dat meewerken is toch wel een soort plicht. Sterker, het is een prisoner’s dilemma; het is ook in het eigen belang van de individuele wetenschapper om het collectief belang te dienen. Het helpt ondermeer om de nabije onderzoeksinfrastructuur op orde te houden, danwel te verbeteren.

Waarom ben ik nu blij verrast met recente uitspraken van minister Plasterk? Welnu, hij heeft guts en durft toe te geven als hij ernaast zat door een initiatief zoals de donoruitzending vooraf te kwalificeren als onethisch en verwerpelijk. Achteraf vindt hij het een zeer welkome, zeer gewaardeerde publiciteitsstunt.

Kortom, Excellentie/waarde collega/ beste Ronald, wellicht is dit óók het moment om te heroverwegen jouw publicaties als dissidente welbekende onderzoeker toch aan Cream Of Science ter beschikking te stellen.

Prof. Wim Liebrand
Directeur Surf