Wint religie het van de politiek?

‘Ooit had de term fundamentalisme een vrij specifieke betekenis: het duidde een positie aan in de religieuspolitieke strijd in de VS van begin vorige eeuw aan. Met als beroemdste wapenfeit de Monkey Trial in 1925, waarin een leraar werd aangeklaagd omdat hij het darwinisme doceerde. Sinds de val van de sjah in Iran duikt fundamentalisme in de media en in de taal van politici opeens op als term voor de toenemende invloed van de islam in de politiek.

Er is nooit één moment in de wereldgeschiedenis geweest waarin politiek en religie niet verstrengeld waren. Neem het oude Griekenland, de veelgeprezen bakermat van onze democratie. Het proces tegen Socrates draaide om religie, om respect voor de goden. En neem ons moderne juridische systeem, waarvan de basisprincipes gebaseerd zijn op het canonieke recht uit de middeleeuwen, alleen zijn we dat vergeten.

Ik wil nog een stap verder gaan. Het woord ‘religie’ betekent uiteindelijk niets anders dan verbondenheid tussen mensen. Verbondenheid die ontstaat door gedeelde waarden. Hegel zei in de negentiende eeuw al dat op politiek gebied de moderne staat God vervangt. In plaats van God hebben we een tijd lang de Staat aanbeden. De hedendaagse westerse religie is het neoliberalisme, met als goden winst, efficiency, individuele bevrediging en zogenaamde rationalisatie. Het is een religie die zich presenteert als bevrijding van religie en van alles wat verouderd en taboe is. Een religie die andere religies tolereert, maar alleen in verwaterde vorm. ‘Laat de moslims hun geloof maar behouden, zolang het compatible is met ons neoliberale credo.

Of islam haaks staat op democratie? Ja, in bepaalde versies die aannemen dat de wetten van God zwaarder tellen dan die van de mens, maar daarin is ze niet uniek. Ook de Amerikaanse fundamentalisten stellen dat de wet van God hoger is dan de grondwet. En de neoliberalen gaan ervan uit dat de markt hoger is dan de staat. Binnen de EU zie je daar elementen van. Niet verkiezingen, maar de politiek-economische ‘noodzaak’ maakt de dienst uit. Het maakt niet zoveel uit wat het volk wil, dat in een referendum twee staten tegen stemmen, houdt weinig of niets tegen: de religie van de markt en de bestuurlijke harmonisatie is hoger. In die zin zal religie nooit verdwijnen uit de politiek.’