Geen Sinterklaas, wel zwarte Pieten

Nieuws | de redactie
10 oktober 2007 | In een column kraakt directeur Ton de Korte (NCSI) de voorstellen van de Commissie Leraren. "Deze oplossingen zouden de vraag naar docenten en daarmee het schaarsteprobleem alleen maar groter zal maken! Of leiden tot kostenverhogingen waarvan het effect discutabel is".



Het lerarentekort staat weer volop in de belangstelling. Afhankelijk van de prognose die men kiest worden in het voortgezet onderwijs tekorten voorzien van 10.000 docenten in 2010, oplopend tot een tekort van 16.000 tot 20.000 in 2015. De belangrijkste reden voor het ontstaan van de tekorten is de uitstroom van ouderen uit het onderwijs (in 2003 was al 40% van de docenten ouder dan 50 jaar), terwijl de instroom van jonge leraren achterwege blijft. Ook in het basisonderwijs en het beroepsonderwijs worden grote tekorten voorzien.

Eén van de eerste activiteiten van de nieuwe minister Plasterk was het instellen van een commissie van deskundigen (de Commissie Leraren) onder leiding van de SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan die over dit vraagstuk een advies mocht uitbrengen. Dit advies in onlangs verschenen.

De oplossingen die de Commissie Leraren aandraagt zijn sympathiek en gaan in hoge mate uit van de professionalisering van de beroepsgroep en het aantrekkelijker maken van het vak. Geef leraren een betere beloning en beloon docenten extra als zij investeren in hun eigen opleiding en kwaliteit, of als ze werken in ‘tekortvakken’ of specifieke regio’s. Versterk de beroepsgroep door kwaliteit- en deskundigheidsbevordering, door het oprichten van een beroepsvereniging voor leraren, door het aanleggen van een register van excellente leraren, door certificering van het scholingsaanbod en het beschikbaar stellen van beurzen voor docenten die een opleiding willen volgen. Ook moeten docenten meer invloed krijgen op de besluitvorming binnen de schoolorganisaties. De inspectie moet gaan controleren of schoolbesturen wel een goed personeels- en kwaliteitsbeleid voeren. Tot slot stelt de commissie een aantal crisismaatregelen voor, die de tekorten op korte termijn moeten bestrijden: meer zij- instroom, verruimen van de inzet van zittende leraren en een betere organisatie van het onderwijsproces.

Een fraai advies
De schoonheid zit vooral in de onderwerpen die niet of slechts terloops worden genoemd. Om te beginnen omzeilt de Commissie Leraren met dit advies de druk uit op de beroepsgroep en de sector zelf die is gericht op kleinere klassen, minder taakuren, minder werkdruk, hogere salarissen voor iedereen. Deze oplossingen zouden de vraag naar docenten en daarmee het schaarsteprobleem alleen maar groter zal maken! Of leiden tot kostenverhogingen waarvan het effect discutabel is. De Commissie Leraren neemt hierin dus nadrukkelijk niet de rol van Sinterklaas in.

En passant deelt de Commissie Leraren enkele zwarte pieten uit. De grootste gaat naar de werkgevers en schoolbesturen. Bij alle maatregelen die sinds 1993 zijn getroffen om het tekort aan- en de kwaliteit van leraren aan te pakken, hebben de schoolbesturen een centrale rol gespeeld. In het rapport is een indrukwekkende lijst van maatregelen en beleid opgenomen. De schoolbesturen hebben er niets van gebakken. Daarom richt de Commissie Leraren zich nu op versterking van de beroepsgroep en slaat de werkgevers over. Deze worden voor hun personeels- en kwaliteitsbeleid onder curatele van de onderwijsinspectie gesteld. In het debat tussen managers en professionals een overwinning voor de professionals!

Een tweede zwarte piet gaat naar de vakorganisaties. De organisatiegraad in het onderwijs is voor Nederlandse begrippen hoog: ca. 40 % van de leraren is lid van een vakorganisatie. Vakbonden in het onderwijs doen meer dan het behartigen van de werknemersbelangen, zij vertonen in hoge mate het karakter van een beroepsvereniging. Het feit dat de Commissie Leraren zich sterk maakt voor een nieuwe beroepsvereniging in het onderwijs geeft aan dat zij van mening is dat de vakorganisaties de combinatie van werknemersbelangenbehartiging én het optreden als beroepsvereniging niet waar hebben kunnen maken.

Een derde zwarte piet wordt door de Commissie in de volumineuze bijlage uitgedeeld aan het ministerie van OCW en is voor falend overheidsbeleid. De indrukwekkende opsomming van maatregelen sinds 1993 in de bijlage van het rapport en het feit dat het allemaal blijkbaar niet heeft geholpen geeft reden tot nadenken over kwaliteit en effectiviteit van beleid. Ook rond het jaar 2000 (de vorige periode van hoogconjunctuur en een schaarse arbeidsmarkt) was er veel ophef over het dreigende lerarentekort. Er is toen veel extra geld in de arbeidsvoorwaarden van het onderwijspersoneel gepompt om het vak van docent aantrekkelijker te maken. Het effect hiervan is nooit gemeten of aangetoond.

Het Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie (NCSI) is er niet om Sinterklaas te spelen of om zwarte pieten uit te delen, wij zijn er voor de jokers: extra kansen, extra combinatie- en speelmogelijkheden, nieuwe opportunities. Toch kan ik het niet nalaten ook bij de Commissie Leraren een zwarte piet neer te leggen. Na het –overigens keurig verpakt- afserveren van werkgevers, vakorganisaties en overheid als oplossers van het probleem, wordt het versterken en professionaliseren van de beroepsgroep als een ‘deus ex machina’ uit de hoge hoed getoverd. Gaat dat werken? Ik ben zelf lid van een beroepsvereniging (NVP, ROA) en ken de dynamiek en het (on)vermogen om daadkrachtig en eensgezind op te treden. Ook zien we nu de verschillende fracties binnen de beroepsgroep van docenten hun messen al gaan slijpen. Moet daar de oplossing voor het lerarentekort vandaan komen?
Ik vrees dat de onderwijssector, zelfs na de invoering van de overigens toe te juichen voorstellen van de Commissie Leraren, een moeizame strijd om schaarse HBO- en WO-geschoolde leerkrachten zal moeten blijven voeren.

Nogmaals, het NCSI is er meer voor de jokers dan voor de zwarte pieten. Die delen we graag uit, maar dan wel in de volgende column, anders wordt deze te lang.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK