Homo economicus is ook maar een mens

Economisch onderzoek is vaak onjuist, stelt Folmer. Dit wordt veroorzaakt doordat in de economische wetenschappen het neoklassieke denken overheerst. ‘De neoklassieken gaan er vanuit dat de mens een zelfzuchtig, rationeel denkend wezen is, een homo economicus, die zich alleen laat leiden door financiële prikkels en alleen met financiële beperkingen rekening houdt.’ Maar het leven bestaat uit meer dan financiële prikkels. ‘Vraag bijvoorbeeld aan mensen hoeveel uur ze willen werken. Het antwoord zal niet alleen maar afhangen van de beloning en van economische beperkingen. Ook allerlei andere, sociologische en psychologische, factoren zullen een rol spelen. Deze minstens even belangrijke factoren blijven in neoklassieke modellen buiten beschouwing.’

Kritiek

De modellen die gemaakt worden op basis van neoklassieke denkbeelden geven dus een vertekend beeld van de werkelijkheid. Toch worden ze gebruikt door neoklassieke economen om gedrag van mensen te verklaren en te voorspellen en door beleidsmakers om hun beleid te onderbouwen. Folmer vindt dat een slechte zaak. ‘De neoklassieke denkbeelden liggen al decennia onder vuur. Vijf Nobelprijswinnaars hebben het standaard neoklassieke paradigma sterk bekritiseerd, maar toch staat het nog steeds overeind en wordt het nog overal gebruikt. Ondanks dat het zoveel tekorten heeft en de alternatieven voor het oprapen liggen.’

Realiteitsgehalte

Folmer denkt dat de populariteit van de neoklassieke denkbeelden veroorzaakt wordt doordat je er op een relatief makkelijke manier resultaten mee kunt behalen. ‘Als je een beetje handig bent met wiskunde kun je een mooi en indrukwekkend model maken. Je kunt achter je bureau verklaringen geven en voorspellingen doen. Maar daarmee heb je nog niet de werkelijkheid te pakken. In de neoklassieke economische literatuur wordt de inhoud soms ondergeschikt gemaakt aan het doel om een wiskundig elegant en hanteerbaar model te maken.’ Sociale en psychologische modellen daarentegen zijn vaak rommelig, ongestructureerd en vereisen veel empirisch onderzoek – en zijn daarom een stuk minder populair. ‘Maar ze hebben vaak wel een hoger realiteitsgehalte.’

Geïntegreerde structuren

Beleid gebaseerd op neoklassieke modellen waarin essentiële sociologische en psychologische elementen ontbreken zijn daarom misleidend. Folmer pleit er daarom voor afscheid te nemen van het ‘partiële’ economische denken. Bij het maken van modellen, vooral voor beleidsonderbouwing, moeten ook psychologische en sociologische factoren meegenomen worden. Zo zou de economie samen met psychologie, sociologie en geografie een geïntegreerd geheel moeten gaan vormen. ‘Het was vroeger misschien handig om de sociale realiteit in stukjes op te delen en onderwerp te maken van gescheiden vakgebieden, maar het is nu tijd om de delen weer bij elkaar te brengen en de realiteit op te gaan zoeken. Daartoe moeten er geïntegreerde structuren op universiteiten en onderzoeksinstituten worden gevormd. Het onderscheid met de sociale wetenschappen moet verdwijnen.’ Lees de oratie in zijn geheel hier.