Wel of geen Rembrandt?

Daarom is het veiliger onze argumenten over de vraag of het al dan niet een eigenhandig werk van Rembrandt is pas openbaar te maken wanneer we het schilderij in werkelijkheid hebben kunnen bestuderen. Wij zullen daarna onze bevindingen zo snel mogelijk openbaar maken.

Tijdens de discussies werd niet meegewogen dat er van het schilderij een reproductieprent bestaat, gemaakt door de Vlaamse schilder-graveur Lambertus Antonius Claessens (1763-1834), zie bijgevoegde reproductie. Interessant is dat Claessens onder de prent het onderschrift ‘F.Hals pinx.[it]’ liet graveren (Frans Hals heeft het geschilderd). Het schilderij is echter zeker niet van Frans Hals. Claessens of een latere uitgever gaf de prent (in een nu niet als foto beschikbare druk) bovendien het opschrift ‘Le Rieur’ (de lacher). Beide prenten bevinden zich in de collectie van het Rijksprentenkabinet.

Wat ook niet werd opgemerkt is, dat de Duitse kunsthistoricus Kurt Bauch (1897-1975) de prent van Claessens in zijn oeuvrecatalogus van 1966 reeds afbeeldde, onder de categorie ´schilderijen van Rembrandt die alleen bekend zijn door kopieën en reproductieprenten´. Kurt Bauch heeft zich vooral intensief met de vroege Rembrandt beziggehouden. Niet alle toeschrijvingen van Bauch zijn betrouwbaar. Nu het verloren gewaande schilderij opgedoken is, kan Bauchs suggestie aan een kritisch onderzoek worden onderworpen. Onze hoop is dat de onbekende nieuwe eigenaar van het schilderij ons snel in de gelegenheid zal stellen het te onderzoeken. Bij dat onderzoek zou ook duidelijk kunnen worden of de signatuur authentiek is.

Het interessante aan de op de foto zichtbare signatuur (een monogram) is dat Rembrandt dit type monogram alleen maar in 1628 gebruikte. Zoekt men onder de etsen die Rembrandt in dat jaar gemaakt heeft, dan vindt men een ets, Petrus en Johannes bij de tempelpoort (Bartsch 95), die vrijwel hetzelfde formaat heeft (22,1 x 16,9 cm waar het nieuw gevonden schilderijtje 23,7 x 17 cm meet). Rembrandt had, als beginnend etser, ongetwijfeld veel koperplaatjes in zijn atelier. Er zou zelfs over gespeculeerd kunnen worden of het schilderijtje op de koperplaat van een mislukte ets werd aangebracht. Rembrandt werkte in die tijd vaak op al eerder gebruikte dragers. Dit is een van de vele vragen die het best beantwoord kunnen worden tijdens een toekomstige restauratie van het schilderij, het ideale moment voor het meest diepgaande onderzoek.

Prof. Dr. E. van de Wetering
werkleider Rembrandt Research Project