Stabiele en labiele evenwichten
Mijn leraar Natuurkunde kon vroeger mooi vertellen, met een zacht Limburgs accent, met Duits vakjargon. De man had in Aken gestudeerd. En zijn favoriete thema was stabiele en labiele evenwichten, een beeld dat hij zich niet alleen in de fysica eigen had gemaakt, maar dat hij ook steeds als vertrekpunt bij zijn wereldbeschouwingen hanteerde. En dan vooral de zorg voor labiliteit in de samenleving en de noodzaak daar voortdurend alert op te zijn. Ik begreep dat toen niet zo goed. De wereld in ons dorp leek me van een grote stabiliteit te zijn, een beetje te zelfs, maar later ben ik het beeld van labiele en stabiele evenwichten in mijn eigen visie op de wereld een prominente plek gaan geven.
En dan maakt Shalimar de clown van Salman Rushdie uit 2005 diepe indruk. Hij brengt de wereldproblematiek van conflicterende religies, moslimterrorisme en onderhuidse spanningen in kleine en grote gemeenschappen terug tot een overtuigend liefdesverhaal met een zodanige intensiteit dat het diepe indruk maakt én vragen oproept. Het decor is zowel Kasjmir als California. Meer contrast is niet denkbaar, maar de rode draad is een natuurlijke. Mijn eigen rode draad met betrekking tot labiele en stabiele evenwichten kreeg profiel door mijn docent Politieke Systemen op de Radboud Universiteit, toen nog gewoon de KUN. Met uitstapjes naar de klassieke denkers wist hij te overtuigen dat systemen steeds onderhoud vragen omdat ze anders tot anarchie dreigen te vervallen. Ze hebben intrinsiek die neiging. Maar we moesten ons nooit laten verleiden in dat onderhoud afstand te doen van de waarden die we verdedigen. Rushdie’s boek roept indringend de vraag op waar dat onderhoud dan uit zou moeten bestaan, daar waar de destabilisering elke vorm van redelijkheid en respect voor ‘onze’ basale waarden verloren heeft? Appelleren aan die redelijkheid werkt in ieder geval niet. Onze manier van leven is gebaseerd op een krachtig, maar zeer kwetsbaar fundament.
Dat besef heeft sinds kort ook een fysieke dimensie. Onze fysieke leefwereld heeft klaarblijkelijk zijn stabiliteit verloren. Ons klimaat is in de war. Leefde mijn leraar natuurkunde van de labiele en stabiele evenwichten, mijn leraar scheikunde ging voor de evenwichtsvergelijkingen. De man was meteen de meest vrolijke van het stel. Een manier van denken, immers, die enorme troost en hoop biedt. Er zit namelijk een krachtige stabiliteit in verpakt. Als iets te veel naar links beweegt is er een ingebouwd mechanisme dat de contrakracht naar rechts organiseert. Maar het klimaat lijkt die contrakracht wat kwijt te zijn. Of toch niet?
Lees Een nieuwe wereld van Auke van der Woude uit 2006. Een indrukwekkend verhaal hoe we vanaf 1850 in heel hoog tempo de nieuwe wereld gebouwd hebben. We begonnen spoorlijnen aan te leggen, door bergen heen te boren, kanalen te graven, een infrastructuur te bouwen voor massacommunicatie in een welhaast geregisseerd, mondiaal project; met een enorm cultureel effect en omwenteling van waarden. Indrukwekkend om te zien welk een beweging de mens kan maken en mooi om te lezen hoe dat gepaard ging met dezelfde optimistische geluiden die de internettijd vergezelden. Van der Woude bedient zich van analyses van tijdschriften uit die tijd. Maar die beweging heeft ons inmiddels ook verslaafd gemaakt aan fossiele brandstoffen, ons kwetsbaar gemaakt en ons een leefpatroon verschaft dat zich tegen ons begint te keren. De ijskappen smelten: het evenwicht bleek toch labiel te zijn….. Of is dat te somber? Als we in de 19e eeuw in staat zijn geweest in 50 jaar een totaal nieuwe wereld te bouwen, waarom zou ons dan niet lukken om de komende 30 jaar een nieuwe stabiliteit te organiseren?
Mijn leraar natuurkunde zag het goed, maar ik heb hem altijd de vrolijke inborst van de leraar scheikunde toegewenst.
Ron Bormans
CvB-lid HAN
Salman Rushdie
Shalimar de Clown
Uitgeverij Contact
ISBN10: 9025426492
ISBN13: 9789025426491
Auke van der Woud,
Een nieuwe wereld. Over het ontstaan van het moderne Nederland.
Bert Bakker
Hardcover
ISBN10: 9035129830
ISBN13: 9789035129832
