Water als kans

Rotterdam, gelegen in het hart van de Nederlandse Delta, kan hierbij een hoofdrol vervullen. Rotterdam kan een voorbeeld zijn voor hoe duurzame economische bedrijvigheid samengaat met het leven aan het water, in een gebied dat enkele meters beneden de zeespiegel ligt.


Focus

Centraal in het lectoraat Stad en Water van de Hogeschool Rotterdam onder leiding van Piet Dircke staat kennisontwikkeling op het gebied van wonen en werken in een stedelijke delta. Aandacht wordt besteed aan het vinden van innovatieve oplossingen voor de problemen met de waterhuishouding binnen het stedelijke gebied, vooral in Rotterdam. Daarnaast wordt vooral ook ingezet op de kansen die de nabijheid van water aan stad en haven bieden. Het lectoraat richt zich met de ontwikkeling van onderwijs en onderzoek op zowel deltatechnologie als deltadesign. Hieronder wordt verstaan:

– Deltatechnologie betreft het kennisdomein van waterbouw/waterhuishouding. Vooral de huidige opleiding Civiele Techniek is hiervan de drager: constructie, beheer en onderhoud van geluidswallen kustverdediging, waterwegen, riolering, waterzuiveringen, irrigatieprojecten, waterkrachtinstallaties, windmolens en daarbij horende bouwwerken. Hieronder valt ook beheersing van het grondwaterpeil en bodemsanering.

– Deltadesign betreft het bouwen op en aan het water. Deltadesign wordt gevoed door de disciplines van bouwkunde, architectuur en stedenbouw m.b.t. het wonen, werken en recreëren op en aan het water.

Strategische uitgangspunten

Bij de ontwikkeling van innovatieve kennis in de context van deltatechnologie en -design spelen de volgende strategische uitgangspunten:

· Er is een brede maatschappelijke acceptatie van het klimaatsvraagstuk en voor de groeiende aandacht voor veiligheid van en leven in een verstedelijkte delta. Rotterdam neemt deel in het Bill Clinton Climate Initiative als een van veertig partner steden om de uitstoot van CO2-gassen te verminderen. Het Rotterdam Climate Initiative is hiervoor opgericht. De aansluiting van de Economic Development Board Rotterdam op dit initiatief en de recente focus op ‘duurzaamheid’ is een ander uitgangspunt. Meest in het oog springend de recente “benoeming” tot Hotspot van de Regio Rotterdam in het kader FES-programma Kennis voor een Klimaatsbestendig Nederland waarvoor €50 miljoen beschikbaar is

· Ambities voor een centrale rol van Rotterdam als Havenstad en Waterstad, zoals ondermeer blijkt uit het recent verschenen: “Waterplan 2 Rotterdam, werken aan een aantrekkelijke stad.”

· Groeiende markt voor Nederlandse waterkennis zowel nationaal als internationaal

·  Potentie van Rotterdam deel uit te maken van (inter)nationaal waterkenniscentrum

· Groeiende aandacht voor innovaties in Nederlandse dijken en stormvloedkeringen

 

Hoofdvraag en onderzoeksthema’s

Wat betekent de klimaatsverandering voor de Randstedelijke delta en de Rotterdamse stad en haven in termen van adaptatie en mitigatie en hoe kunnen deltatechnologie en deltadesign daaraan bijdragen?

Het lectoraat Stad en Water richt zich op de volgende onderwerpen:

1.        Wonen & werken aan en op het water; water & economie

2.          Waterbouw & waterstedenbouw; deltatechnologie & design

3.         Rotterdam havenstad en duurzame waterstad in een Randstedelijke delta

4.       Klimaatsadaptatie, veiligheid en duurzaamheid

5.       Internationalisering van de watermarkt; internationaal projectmanagement

 
Vanuit deze hoofdvraag en de 5 onderwerpen zijn een viertal onderzoeksthema’s gekozen.

Thema 1. De veilige Waterstad

Het centrale onderwerp van dit thema is: Rotterdam is veilig, nu en in de toekomst. Wat er ook gebeurt.

· Wat is veiligheid en hoe wordt deze gehanteerd?

· Hoe veilig is de situatie van de Rotterdamse delta, nu en in de toekomst? ?

· Wat komt er op Rotterdam af: wat zijn de verschillende klimaatscenario’s, inclusief de bandbreedten, en wat is de relatie met het CO2 beleid: wat voor invloed heeft dat op de modellen.

·  Is er een nieuwe risicobenadering nodig? En wat houdt dat dan in? (risicoanalyses en risicomanagement).

· Wat betekent veiligheid voor de ruimtelijke kwaliteit van Rotterdam en omgeving. Wat kan Rotterdam aan en wat is daarvoor nodig?

· Wat zijn andere voorbeelden van succesvol verdedigde delta’s? Welke steden hebben al innovatieve concepten uitgevoerd (Monaco, Dubai, Hamburg)? Wat is er te leren van de ervaringen van New Orleans en California?

· Wat zijn de flexibele concepten van de toekomst? Wat betekent ontwerpen vanuit klimaatscenario’s voor de nieuwe generatie woningbouw, infrastructuur, recreatiegebieden en voor regulering van gebruik? Wat betekenen deze concepten voor de inrichting en het gebruik van buitendijkse gebieden?

Thema 2. De aantrekkelijke Waterstad

Dit thema behandelt de inzet van water voor een aantrekkelijke stad. Het gaat hierbij vooral om de binnendijkse stad. De centrale vraag voor het thema “de aantrekkelijke waterstad” is:

· Op welke wijze kan water ingezet worden om een aantrekkelijke stad te maken, letterlijk om meer mensen en meer economische activiteiten aan te trekken?

Hieruit volgen een aantal vervolgvragen:

· Waarom waarderen mensen water zo? Wat is het geheim van de Hollandse Waterstad?

· Wat is de rol van water in verschillende culturen of verschillende doelgroepen?

· Hoe werkt het watersysteem nu? Hoe beïnvloeden het grondwatersysteem, het rioleringssysteem en het oppervlaktewater elkaar al dan niet? Is een stad zonder riolering denkbaar?

· Wat kunnen we leren van buitenlandse goede voorbeelden? Wat is het geheim van succesvolle ingrepen zoals Singelplan, Nesselandeplas, Zuiderpark, etc.)

·  Zijn er nog meer innovatieve waterbergingsoplossingen voor de bestaande stad te bedenken naast waterpleinen en groene daken: water onder gebouwen, waterbinnenhoven, regenton nieuwe stijl, etc.

· Hoe te bouwen met water

· Hoe geven we de transformatie van het bestaande watersysteem (inclusief gemengd rioolsysteem) naar een duurzaam rioleringssysteem vorm?

Thema 3. De duurzame waterstad

De duurzame waterstad betreft onderwerpen die de waterstad energiezuiniger en CO2-neutraler maken. De volgende vragen zijn hierbij leidend:

·  In hoeverre zijn waterprojecten duurzaam en houden zij rekening met klimaatseffecten. Welke toetsingsinstrumentarium zou daarbij behulpzaam zijn?

·  Wat zijn de kansen de relatie tussen water en ecologie in de stad te intensiveren; wat kan geleerd worden van de relatie tussen water en land/tuinbouw voor de duurzame waterstad?

· Welke kansen bieden het Planet Earth Green initiatief voor de Rotterdamse delta? Zijn ‘craddle to craddle’ principes toe te passen?

· Deltadesign: hoe kansrijk is de ontwikkeling van “gesloten” drijvende woningen als duurzaam concept

· Deltatechnologie: welke technologieën voor hergebruik van materialen zoals in de milieuvriendelijke toepassing van baggerworsten (geotubes) zijn kansrijk

· Kan de landaanwinning na de Maasvlakte II en andere “building with nature” projecten nog sterker geschoeid worden op de leest van duurzaamheid?

Thema 4. De haven waterproof

De Rotterdamse haven is volop in ontwikkeling. De plannen voor de Tweede Maasvlakte zijn hiervan het meest sprekende voorbeeld. Hier wordt bij het bepalen van de uitgiftepeilen van de grond al rekening gehouden met de stijging van de zeespiegel. Maar ook in de huidige haven is heel wat in beweging. Deze gebieden liggen al een aanzienlijk stuk hoger dan binnendijks Rotterdam, maar nog niet overal hoog genoeg. De Maeslantkering beschermt tegen hoogwater van zee, maar ook rivierwater kan in de toekomst overlast veroorzaken in de buitendijkse gebieden. Ondernemingen hebben hier een eigen verantwoordelijkheid om kritische onderdelen van hun bedrijfsvoering, zoals computers en andere regelsystemen, op een veilige, hoger gelegen plek op te stellen.

· Zijn de consequenties van klimaatsverandering in de haven voldoende in beeld gebracht?

· Welke maatregelen moeten genomen worden om het industrieel complex voldoende bedrijfszekerheid te geven en haar internationale positie te handhaven?

· Wat doet de overheid en wat kunnen bedrijven zelf doen ter voorbereiding en adaptatie?

Met de komst van de tweede Maasvlakte wordt er in de haven geherstructureerd. Bedrijven worden verplaatst, terreinen komen vrij en er wordt extra ruimte gemaakt door het dempen van havenbekkens. Deze herstructurering biedt kansen om ook de oudere delen van de haven hoogwater bestendig te maken. Dat kan door ophogen, maar er zijn ook innovatieve methoden denkbaar. Gezien de onzekerheid over welk maaiveldpeil werkelijk veilig is, ligt het voor de hand ook adaptieve oplossingen te onderzoeken. Het grote wateroppervlak van de Waalhaven biedt wellicht mogelijkheden voor bijvoorbeeld drijvende alternatieven. Ook de buitendijkse havenfrontontwikkeling kan hier op een innovatieve wijze worden opgepakt.

· Welke innovatieve technologie en design zijn mogelijk in de bestaande havengebieden geschikt te maken voor de waterspiegelstijging?

(Voorgenomen) activiteiten 2007-2011

De activiteiten die het lectoraat Stad & Water ontplooit op het gebied van samenwerking voor kennisontwikkeling, opleiding en vernieuwing van het onderwijsaanbod zijn de volgende:

· Participatie in de initiatieven op RDM campus als pioniercentrum waterbouw (CityPorts Academy Rotterdam, RDM Aqua Dock, RDM Innovation Dock).

· Participatie in relevante lopende en nieuw op te starten initiatieven in Rotterdam en omgeving met betrekking tot deltatechnologie, klimaatsadaptatie en water (EDBR, Hotspot Rotterdam, Rotterdam Climate Initiative).

· Participatie in relevante lopende en nieuw op te starten internationale initiatieven met betrekking tot deltatechnologie, klimaatsadaptatie en water. Door de aanwezigheid van een internationaal georiënteerde lector bestaat ook de mogelijkheid voor aanhaken op internationale initiatieven, met name in de USA, daar waar dit past bij de aard en activiteiten van de Hogeschool. Drie voorbeelden:

Twinning USA. In het kader van hetzelfde FES-programma Kennis voor een Klimaatsbestendig Nederland, wordt uitwerking gegeven aan kennisuitwisseling rondom tussen Nederland en de USA, met name in Louisiana en California. New Orleans. Vanuit de associatie met ARCADIS, de werkgever van de lector, en de projecten in New Orleans worden opdrachten en contacten mogelijk voor stages en andere uitwisselingen. Bovendien wordt samen met het NIROV, het NWP en het Amerikaanse APA als ook lokale initiatiefnemers een initiatief opgezet om met New Orleans tot kennisuitwisseling te komen rondom het thema Urban Planning en Hoogwaterbescherming. De Hogeschool is betrokken bij dit initiatief. Sausalito. Het lectoraat heeft contacten gelegd met Sausalito Floating Homes Association. E drijvende woonwijk van Sausalito levert een interessante casus voor studie en kennisuitwisseling voor Rotterdam. ·         Haalbaarheidsonderzoek Rotterdam Water Academy. Studenten krijgen via de Rotterdam Water Academy de mogelijkheid om te kiezen voor een zuiver civieltechnische opleiding of een opleiding die de technische kennis en vaardigheden combineert met kennis en kunde op het gebied van wonen en werken in een delta. Bij deze laatste opleiding ligt de nadruk op stedenbouw, architectuur, ruimtelijke ordening en planologie. Ook wordt moet aandacht worden besteed aan de economische, culturele en communicatieve vaardigheden die nodig zijn om deze deltakennis nationaal maar zeker ook internationaal te vermarkten. Op dit moment wordt de haalbaarheid onderzocht van het:

o         Verbreden van de huidige civieltechnische 1e fase opleiding.

o         Opzetten van een nieuwe Masteropleiding Deltatechnologie & Deltadesign.