Wegwerprecht op de loer

Staatsbestuur bestaat bij de gratie van recht. Het streven naar gerechtigheid maakt de staat tot staat, zegt Zouridis. Hoe het recht zich binnen het staatsbestuur gedraagt, verandert in de loop van de geschiedenis. In de laatste twee eeuwen is de bestuurswetgeving enorm gegroeid. Staatsbestuur wordt meer en meer een zaak van het recht. Voor wat betreft de functie van recht blijkt dat theorie en praktijk echter vaak niet overeenkomen. Rechters worden beïnvloed door verwachtingen van burgers en politici, persoonlijke gevoelens en beschikbare informatie. In de uiteindelijke uitvoering wordt recht niet altijd of maar ten dele toegepast. Soms wordt recht toegepast, maar niet op de manier waarvoor het eigenlijk bedoeld is. Het maakt ook uit op welk beleidsterrein het recht wordt toegepast. Hoe groot is de ruimte die voor het staatsbestuur beschikbaar blijft? Vergelijk bijvoorbeeld strafzaken met het voeren van welzijnsbeleid.

De samensmelting van recht en staatsbestuur is een niet te missen patroon. Hoe triviaal ook, vanuit bestuurswetenschappelijk oogpunt roept het vele vragen op. Door versmelting leggen staatsbestuur en recht elkaar beperkingen op. Staatsbestuur heeft zich meer te houden aan rechtsregels, waardoor het minder vrij spel heeft. De overheid wordt een procedureproducent waaraan het voeren van politiek ondergeschikt is. Aan de andere kant lijkt het recht aan waarde te verliezen doordat het staatsbestuur het gebruikt als middel om de eigen gewoonten te veranderen of te rechtvaardigen. De verstatelijking van het recht zorgt ervoor dat voorheen sociale normen nu door de overheid bewaakt worden. Ook hiervoor worden weer wetten en beleid uitgevaardigd. Door de enorme rechts- en beleidsproductie blijkt het maatschappelijk draagvlak hiervoor juist minder te worden.

Bovendien wordt de druk op het samengroeien van staatsbestuur en recht opgevoerd door een samenleving die Zouridis typeert als onbestendig, onoverzichtelijk en onvoorspelbaar. Hij doelt daarmee onder andere op fundamentele veranderingen in de publieke ruimte, de totstandkoming van nieuws en opinies en de individualisering van burgers. Tel daarbij op de toenemende verwachtingen van de staat en een verder in elkaar groeien van staatsbestuur en recht lijkt onvermijdelijk. Recht verandert op deze manier steeds meer in een instrument van het staatsbestuur dat naar goeddunken gebruikt wordt. Het gevaar van wegwerprecht neemt hierdoor toe, aldus Zouridis.